Κείμενο - φωτογραφίες : Δημήτρης Καραγεωργίου

Το στενό πέρασμα που χωρίζει τη νησίδα Άγιος Αντώνιος με το Γυαλί, το γειτονόπουλο της Νισύρου όπου γίνεται εδώ και δεκαετίες συστηματική εξόρυξη αλαφρόπετρας, έχει δύο μικρές εκπλήξεις για τους περαστικούς. Η μοναδική παραλία του, μικρή αλλά … θαυματουργή, διαθέτει αμμουδιά καθαρή μέσα – έξω από το νερό και ένα τεράστιο αρμυρίκι που χαρίζει απλόχερη σκιά. Στην άκρη της, πάνω στα βράχια, κάποιοι έχουν διαμορφώσει το χώρο για ψήσιμο. Και απέναντι. Στην μεριά όπου το Γυαλί, η απότομη πλαγιά είναι σκεπασμένη με άμμο. Τόπος για διασκέδαση μικρών και μεγάλων, όπου όταν κανείς καταφέρει να σκαρφαλώσει, ακολουθούν κουτρουβάλες και τσουλήθρες κατά βούληση.
 

Κάναμε μια δίωρη στάση για μπάνιο. Μοιραία, ήλθαν στο νου τα ατελείωτα παιχνίδια του Γιάννη και της Αναστασίας μου, που είχαν λατρέψει αυτό το μέρος. Και βέβαια, τέτοιες και άλλες αναμνήσεις, με κάνουν να σκέφτομαι πως τελικά είναι χαλάλι ο κόπος, η ταλαιπωρία και τα έξοδα, που απαιτούνται για να είναι διαρκώς ετοιμοπόλεμο ένα φουσκωτό. Πριν από τέσσερα χρόνια, στην καρδιά της κρίσης, ήλθε κάποιος Νορβηγός και μου πρόσφερε 35.000 ευρώ για να αγοράσει τη ‘βάρκα’ μου. Το ποσό, ήταν εξωπραγματικό για τα δεδομένα της αγοράς αλλά και της ‘βάρκας’. Έμεινα τρεις ώρες καθισμένος σε ένα τσιμεντόλιθο στο parking να το χαζεύω. Θυμήθηκα δεκαετίες καλοκαίρια και χειμώνες, ταξίδια, ψαρέματα και αγώνες. Αναρωτήθηκα πόσες από εκείνες τις μαγικές στιγμές που χαρίζει το πάντρεμα με ένα φουσκωτό θα έπρεπε να εγκαταλείψω και να μη ζήσω, πόσες ακόμη χαρές και εμπειρίες είναι γραφτό μου να γνωρίσω και βέβαια δεν το πούλησα. Γιατί κατάλαβα πως θα μαράζωνα.
 

Βλέπαμε απέναντι το επιβλητικό αλλά εγκαταλελειμμένο κτίριο των λουτρών του Παντελίδη, που στέκει χρόνια τώρα δίπλα στους Πάλους και ρημάζει. Αν ρωτήσετε, θα σας πουν πολλά. Εγώ θα το πω αλλιώς. Ας πρόσεχαν, για να έχουν … Γιατί έχουν χάσει όλοι!
Η απόσταση, είναι σκάρτα δύο μίλια. Η είσοδος της μαρίνας, έχει ανατολικό προσανατολισμό, όχι απόλυτα στην ανοικτή θάλασσα, καθώς σε μισό μίλι περίπου αντικρυστά, βρίσκονται ακτές της Νισύρου. Ο έξω ντόκος, είναι έτσι διαμορφωμένος, όπου δύσκολα μπαίνει ‘φρέσκος ‘ καιρός μέσα. Μάλιστα, πριν από λίγα χρόνια, προστέθηκαν κάποια μέτρα, γιατί η θάλασσα ‘μπάζωνε’ την είσοδο και το πέρασμα γινόταν ρηχό.
 

Πρόκειται για ένα εξαιρετικό αγκυροβόλιο. Κατά την άποψη μου ιδανικό. Όχι γιατί πρόκειται για την μία ιδιαίτερη πατρίδα μου – η άλλη είναι η Σίκινος και θα εξηγήσω αμέσως γιατί. Δεν το επηρεάζει ο καιρός. Στους ισχυρούς βοριάδες, απλά γίνονται σπιλιάδες και το … κύμα μέσα στη λεκάνη φθάνει του είκοσι πόντους. Υπάρχουν παροχές νερού, ρεύματος αλλά και wi fi από όλα τα καταστήματα στο γιαλό. Καφετέριες, ταβέρνες, μικρομάγαζα, ενοικιάσεις, δωμάτια, λουτρά, φούρνος, ακόμη και εκκλησία, βρίσκονται σε απόσταση πολύ λίγων μέτρων. Υπάρχει γλίστρα με ελεύθερη χρήση. Έξω από τη μαρίνα, υπάρχει παραλία, ρηχή στην αρχή για παιδιά, με καθαρή καφετιά άμμο μέσα – έξω. Υπάρχει επίσης, μπαράκι για ποτά, καφέδες, αναψυκτικά κλπ, μπόλικα αρμυρίκια για σκιά, καθώς και δωρεάν ξαπλώστρες. Και μάλιστα, όχι λίγες. Το κερασάκι, είναι η γλυκύτατη Κατερίνα, εκπρόσωπος της εταιρείας διαχείρισης. Με εξαιρετική σκηνική παρουσία, φιλότιμο, κατάρτιση και συμπεριφορά. Όποιος επιθυμεί περαιτέρω ενημέρωση, ας επικοινωνήσει μαζί μου.
 

Η Νίσυρος είναι νησί του νότιου Αιγαίου και ένα από τα Δωδεκάνησα. Ανήκει στην ομάδα των αρχαίων Νοτίων Σποράδων, και βρίσκεται βορειοδυτικά της Ρόδου, ανάμεσα στην Κω, την Τήλο και την Αστυπάλαια. Συγκεκριμένα, απέχει 8 μίλια ΒΔ. της Τήλου, και 10 μίλια νότια της Κω, στην οποία και υπάγεται διοικητικά, και 9 ναυτικά μίλια ανατολικά από το ακρωτήρι Νάτσα της Τουρκίας (γεωγραφικό πλάτος 36° 35' βόρεια, γεωγραφικό μήκος 27° 10' ανατολικά). 'Έχει έκταση 41,2 τετραγωνικά χιλιόμετρα, η ψηλότερη κορφή αγγίζει τα 698 μέτρα και συνολικό μήκος ακτών περίπου 24 χιλιόμετρα.
Ο πληθυσμός της το 1950 αριθμούσε 2.516 κατοίκους. Κατά την τελευταία απογραφή (2011), ο πληθυσμός της ανερχόταν στους 987 κατοίκους. Πρωτεύουσα του νησιού είναι το Μανδράκι. Άλλα χωριά της Νισύρου είναι ο Εμπορειός, οι Πάλοι, τα Νικειά και τα Λουτρά.
 

Περιτριγυρίζεται από άλλα τέσσερα νησάκια, την Περγούσα, την Παχιά, τη Στρογγυλή και το Γυαλί, το οποίο είναι και το μεγαλύτερο. Το σχήμα της Νισύρου μοιάζει με αυτό ενός κόλουρου κώνου, με διάμετρο βάσης 8 χιλιόμετρα. Στο κέντρο τον νησιού δεσπόζει μια ευδιάκριτη κυκλική εκρηξιγενής χοάνη, η Καλδέρα της Νισύρου: η διάμετρος της είναι περίπου 4 χιλιόμετρα, το χείλος της κυμαίνεται σε υψόμετρο μεταξύ 250 και 600 μέτρων, ενώ ο πυθμένας της βρίσκεται στα 100 μέτρα πάνω από τη στάθμη της Θάλασσας. Το δυτικό-βορειοδυτικό τμήμα αυτής της χοάνης καταλαμβάνουν οι λόφοι του Μποριάτικον, Νίφιου, Προφήτη Ηλία και Τραπεζίνας. Παρά το έντονο ανάγλυφο και τις γοργές διακυμάνσεις του, η πρόσβαση είναι σχεδόν δυνατή σε κάθε περιοχή τον νησιού.
 

Εκτός από ένα ικανοποιητικό δίκτυο αμαξιτών δρόμων, υπάρχουν δεκάδες μονοπάτια που οδηγούν σε κάθε γωνιά τον νησιού. Ακόμη και όταν τα μονοπάτια δεν είναι ευδιάκριτα, η προσπέλαση είναι δυνατή μέσα από τις «τάβλες», δηλαδή τις αναβαθμίδες που σκεπάζουν σχεδόν όλο το νησί, κληρονομιά της εντατικής αγροτικής καλλιέργειας των προηγούμενων αιώνων, που διήρκησε ως τις αρχές τον 20o αιώνα. Το μεγάλο πλήθος των δέντρων είναι ένα άλλο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της Νισύρου, που μπορεί να τη χαρακτηρίσει ως το μοναδικό «πράσινο» ενεργό ηφαίστειο τον Αιγαίου.
Στο εσωτερικό του νησιού βρίσκεται ο Εμπορειός. Είναι χτισμένος σε περιοχή κατάφυτη από ελιές, οπωροφόρα δέντρα, συκιές, αμπέλια και έχει πηγή θερμού ατμού με θεραπευτικές ιδιότητες (ατμόλουτρα).

Ιστορία
 

Λόγω του ότι η Σύρος ίσως είχε έναν αρχαίο οικισμό που λεγόταν Νίσυρος, φαίνεται ότι υπήρχαν στενές σχέσεις μεταξύ των νησιών Σύρου και Νισύρου στα πρώιμα ιστορικά χρόνια. Δε γνωρίζουμε πότε άρχισαν να οικοδομούνται το υποθαλάσσια θεμέλια του νησιού υπό το λιωμένο πέτρωμα. Οι αρχαίοι Έλληνες βέβαια είχαν σαφή άποψη τόσο για το χρόνο όσο και για τον τρόπο δημιουργίας τον νησιού: «Πολυβώτης δε δια της Θαλάσσης διωχθείς υπό τον Ποσειδώνος ήκεν εις Κω. Ποσειδών δε της νήσου μέρος απορρήξας επέρριψεν αυτώ, το λεγόμενον Νίσυρον». (Ο Πολυβώτης κυνηγημένος μεσοπέλαγα από τον Ποσειδώνα φτάνει στην Κω. Αλλά και εκεί ο Ποσειδών αρπάζει ένα κομμάτι από το νησί και το έριξε επάνω του. Είναι το νησάκι που ονομάζεται Νίσυρος).

Έτσι καταγράφει ο Απολλόδωρος στη Βιβλιοθήκη τον ελληνικό μύθο για τη γένεση τον νησιού. Περίπου το ίδιο επαναλαμβάνει και ο Στράβωνας στα Γεωγραφικά του, όταν αναφέρεται στη Νίσυρο: «Φασί δε την Νίσυρον απόθραυσμα είναι της Κω, προσθέντες και μύθον ότι Ποσειδών διώκων έναν των γιγάντων Πολυβώτην αποθραύσας τη τριαίνη τρύφος της Κω επ' αυτόν βάλοι, και γένοιτο νήσος το βληθέν η Νίσυρος υποκείμενον έχουσα εν αυτή τον γίγαντα». (Θεωρούν τη Νίσυρο κομμάτι από την Κω. Λένε και το μύθο τέως ο Ποσειδών καταδίωκε ένα γίγαντα, τον Πολυβώτη, έσπασε με την τρίαινά του κομμάτι από τη Κω και το έριξε επάνω του, οπότε δημιουργήθηκε από το βλήμα η Νίσυρος και έχει από κάτω της το γίγαντα).
 

Μύθος που αποκαλύπτει ότι οι πρόγονοι μας γνώριζαν πως η Νίσυρος είναι ένα ηφαίστειο και ότι τα πετρώματά της είναι παρόμοια με αυτά της νοτιοδυτικής Κω. Γνώριζαν ή διαισθάνονταν επίσης ότι οι συχνοί τοπικοί σεισμοί, πού συνοδεύονται από κρότους και θόρυβο και ταλαιπωρούσαν το νησί από εκείνα τα χρόνια, είναι συνυφασμένοι με το μηχανισμό γένεσης τον νησιού. Η εγκλωβισμένη ενέργεια τον λιωμένου πετρώματος και τον υπέρμετρού ατμού κάτω από τη Νίσυρο μετενσωματώνεται στο γίγαντα Πολυβώτη, που στενάζει και τραντάζεται φυλακισμένος στα σπλάχνα της. Αυτό που μπορούμε να υποθέσουμε με σιγουριά είναι πως χρειάστηκαν μερικές εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια υποθαλάσσιας ηφαιστειακής δράσης, ώσπου η πρώτη κορυφή τον νησιού να αναδυθεί από τα νερά τον Αιγαίον.
 

Πρώτος λαός προελληνικός που κατοίκησε στη Νίσυρο ήταν οι Πελασγοί. Γενάρχης τους ο Πελασγός, γιος τον Δία και της Νιόβης. Μετά τους Πελασγούς κατέκτησαν και κατοίκησαν το νησί οι Κάρες (η Καρία ήταν κόμβος συγκοινωνιακός ανάμεσα στην Ιωνία, Λυδία, Λυκία και Φρυγία) και οι Λέλεγες. Τελικά, οι Κάρες επικράτησαν και, ως εξαίρετοι ναυτίλοι και γεωργοί, δίδαξαν στη Νίσυρο τη ναυτική τέχνη και γεωργία.
 

Από το 3000 μέχρι το 1500 π.Χ. κατοικούν στη Νίσυρο οι Κρήτες, μεταφέροντας πολλά στοιχεία τον κρητικού πολιτισμού. Πρώτοι ανταγωνιστές και αντικαταστάτες των Κρητών οι Φοίνικες (1500 - 800 π.Χ.). Οι Φοίνικες δεν ήταν κατακτητικός λαός και εκμεταλλεύονταν επίκαιρες περιοχές για την κίνηση των πλοίων τους και τη διεξαγωγή τον εμπορίου τους. Δεν είχαν το δικό τους πολιτισμό, αλλά διδάχτηκαν τη γραφή και τις τέχνες από τους Χετταίους και τους Αιγυπτίους και την προσάρμοσαν στις ανάγκες τον εμπορίου και της ναυσιπλοΐας. Στη Νίσυρο ίδρυσαν αγρευτήρια πορφύρας για την άγρευση κοχυλιών που έβγαζαν ανώτερη ποιότητα πορφύρας, δηλαδή ερυθρό βαθύ χρώμα βαφής. Είναι και ο λόγος που η Νίσυρος λεγόταν και Πορφυρίς. Τα μεταξωτά υφάσματα της Κω, ελαφρά, διαφανή, κομψά, ήταν περιζήτητα, γιατί βάφονταν με την πορφύρα της Νισύρου. Αποτέλεσμα της φοινικικής επίδρασης ήταν να γίνει η Νίσυρος από επισταθμία ένα μόνιμο εμπορικό και ναυτικό κέντρο, που απέκτησε μεγάλο πλούτο, δυσανάλογο με το μέγεθός της, και σπουδαία ναυτική δύναμη, γιατί: προσφερόταν ως «σκοπιά» σε κεντρικό σημείο της Δωδεκανήσου, είχε μεγάλο φυσικό και κτιστό λιμάνι (ήταν η σημερινή περιοχή Λίμνη που καταχώθηκε από ηφαιστειακή έκρηξη), οι Φοίνικες εμπορεύτηκαν τα ποικίλα προϊόντα τον ηφαιστείου και τις μυλόπετρες, ιδρύθηκαν μεγάλα κέντρα αλιείας κοχυλιών, από τα οποία παραγόταν η πορφύρα βαφή, υπήρχαν υφαντουργεία και βαφεία και είχε συχνή επικοινωνία με όλα τα νησιά τον Αιγαίου, την Καρία, Λυκιά, Συρία, Αίγυπτο, Μακεδονία, Θράκη και Σικελία.
 

Από το 1400 ως το 1100 π.Χ., περίοδο αλλαγών στον ηπειρωτικό και νησιωτικό ελληνικό χώρο, με την κάθοδο των Δωριέων περνάμε σε μια εποχή ακμής για τη Νίσυρο, επηρεασμένη φανερά από το μυκηναϊκό πολιτισμό. Ακολουθεί ο Τρωικός Πόλεμος με ενεργή συμμετοχή της Νισύρου σε πολεμικό υλικό, συγκριτικά μεγαλύτερο από τα γύρω νησιά. Με τον τερματισμό τον Τρωικού Πολέμου, οι ηγήτορες των Νισυρίων περιμάζεψαν το στόλο και το στρατό τους και με τη μερίδα της λείας τους ξεκίνησαν για την επιστροφή.

Η αρχή αυτής της περιόδου χαρακτηρίζεται για τη Νίσυρο ως δεύτερη εποχή μυκηναϊκού πολιτισμού και ως δεύτερος εκδωρισμός της Νισύρου, ο λεγόμενος «μετατρωϊκός» εκδωρισμός. Από τις μεταναστεύσεις των Δωριέων από την Κω και τη Ρόδο και, όπως αναφέρει ο Ηρόδοτος, από την Πελοπόννησο και, ιδίως, από την Επίδαυρο. Μετά τα Τρωικά συνέβησαν οι καταστροφικοί σεισμοί. Το σεισμόπληκτο νησί σχεδόν ερημώθηκε και κατοικήθηκε τελικά από άποικους Ρόδιους και Κώους. Αξιοσημείωτο της περιόδου αυτής είναι το πολίτευμα της Νισύρου, που δεν έχει να κάνει με τύραννους, βασιλιάδες, αριστοκρατικά καθεστώτα, με την ασιατική ή μυκηναϊκή μορφή τους, αλλά με την ισότιμη συμμετοχή των πολιτών στο δημόσιο βίο. Ο Δήμος καθορίζει και διαμορφώνει την πολιτική, οικονομική, κοινωνική και πνευματική ζωή τον νησιού. Οι πολίτες αυτής της μικρής πόλης συγκεντρώνονται στην Αγορά και συζητούν τις υποθέσεις τους. Από το Δήμο και τη Βουλή ψηφίζονται νόμοι, οι οποίοι είναι σεβαστοί σε όλους.
 

Την ίδια περίοδο, γίνεται στη Νίσυρο η πρώτη αφαίμαξη στην ιστορία της ιατρικής επιστήμης. Ο Ποδαλείριος, γιος τον Ασκληπιού, παθολόγος και ψυχίατρος, επιστρέφει από την Τροία. Για δέκα ολόκληρα χρόνια διακρίθηκε στην Τροία και έγινε γνωστός από τη θεραπεία τον Αίαντα τον Τελαμώνιου, που έπασχε από καταθλιπτική μανία, και τον Φιλοκτήτη, τον οποίον θεράπευσε από δάγκωμα δηλητηριώδους φιδιού. Ο Παυσανίας διηγείται πως ο Ποδαλείριος κατά την επιστροφή τον συνάντησε σφοδρή τρικυμία και αναγκάστηκε να καταφύγει στο ασφαλές λιμάνι της Νισύρου. Ο αιγοβοσκός του Δαμήτου, βασιλιά της Καρίας και της Νισύρου, αναγνώρισε το φημισμένο γιατρό και ανήγγειλε αμέσως την άφιξη του στο βασιλιά. Ο Ποδαλείριος εφάρμοσε τη γενική αφαίμαξη από τον αγκώνα της Σύρνας, κόρης ταυ βασιλιά, που έπασχε από βαρύ τραυματισμό από πτώση και τη θεράπευσε. Αργότερα, ο Ποδαλείριος εγκαταστάθηκε στην Κω, όπου ίδρυσε ιατρική σχολή, και παράρτημα τον Ασκληπιείου της Κω στη Νίσυρο. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Ποδαλείριος είναι γενάρχης των φημισμένων γιατρών της αρχαιότητας και πρόγονος τον Ιπποκράτη.
 

Συνεχίζοντας στους αιώνες, η Νίσυρος ξεχωρίζει ως πόλη-κράτος σε όλους τους τομείς και διατηρεί καλές σχέσεις με το γνωστό Κροίσο, βασιλιά της Λυδίας. Ο Κύρος, βασιλιάς των Περσών, κατακτά τη Λυδία και ξεκινά τους Περσικούς Πολέμους, στους οποίους η Νίσυρος αναγκάζεται να δώσει πολεμικό υλικό στους Πέρσες και, πιο συγκεκριμένα, στην ελληνικής καταγωγής βασίλισσα Αρτεμισία, βασίλισσα της Αλικαρνασσού, Κω, Νισύρου και Καλύμνου και έμπιστη τον Κύρου. Μετά τη νικηφόρα για αυτούς έκβαση των Περσικών Πολέμων, οι Νισύριοι συμμετέχουν στην Α' Αθηναϊκή Συμμαχία. Για άγνωστους λόγους, στους καταλόγους που έχουν σωθεί κατατάσσονται στην κατηγορία τον ιωνικού και νησιωτικού φόρου και όχι τον καρικού, όπως τα γύρω νησιά. Ο Πελοποννησιακός Πόλεμος βρίσκει το Νίσυρο να αλλάζει στρατόπεδα, χωρίς να συμμετέχει ενεργά στον αλληλοσπαραγμό. Η Ελληνιστική Εποχή αρχίζει από το Θάνατο τον Μεγάλου Αλεξάνδρου και περιλαμβάνει τους τρεις αιώνες που μεσολάβησαν ως την υποταγή της Αιγύπτου στους Ρωμαίους (30 π.Χ). Ο Ι. Χ. Παπαχριστοδούλου γράφει: " [...] μετά το Θάνατό τον (323 π.Χ.) αρχίζουν οι συγκρούσεις ανάμεσα στους διαδόχους και τα Ελληνιστικά Κράτη που δημιουργούνται. Οι συγκρούσεις αυτές και ο αγώνας για τη διανομή των εδαφών δεν αφήνουν ανεπηρέαστη καμιά μεγαλύτερη ή μικρότερη δύναμη της εποχής. Η Νίσυρος κινείται και αυτή ανάμεσα στα μεγάλα Ελληνιστικά Βασίλεια και οι τύχες της ταυτίζονται ως το τέλος τον 3°° αιώνα κυρίως με αυτές της γειτονικής Κω".
 

Πλούσιες πηγές, που να αναφέρονται χωριστά στην ιστορία της Νισύρου, δεν υπάρχουν στην περίοδο της Ρωμαιοκρατίας. Όμως μέσα από τις αναπόφευκτες αλληλεπιδράσεις της ιστορικής πορείας των γύρω νησιών, ιδίως της Κω και της Ρόδου, φαίνεται ο πρωταγωνιστικός ρόλος τον νησιού εξαιτίας της γεωγραφικής τον θέσης. Η Νίσυρος είχε ήδη υπαχθεί στη Ροδιακή Πολιτεία, που εξουσιάζεται πλέον από Ρωμαίο Ύπαρχο. Η ελάχιστη ελευθερία από τις ρωμαϊκές αρχές, οι διαφορετικοί Θεσμοί στις συναλλαγές, ο εμπορικός και ναυτιλιακός ανταγωνισμός, οι συχνές αυτοκρατορικές αλλαγές και η ρωμαϊκή οργή, που έζησε το νησί, δείχνουν την κάμψη τον πολιτισμού και της οικονομίας την περίοδο αυτή. Αξίζει να σημειωθεί η λεηλασία του Κάσσιου το 42 π.Χ. και η τρομερή καταστροφή από το Μάρκο-Αντώνιο και την Κλεοπάτρα το 41 π.Χ. Μετά το Θάνατο του Κασσίου, ο Αντώνιος αντικαταστάθηκε στην αρχηγία της Ασίας και περιέπλεε τα νησιά προς την Αίγυπτο. Αποβιβάστηκε με την Κλεοπάτρα στη Νίσυρο και ζήτησε να εισπράξει φόρο υποταγής. Οι Νισύριοι, που ήδη είχαν πληρώσει το φόρο για μια οκταετία την προηγούμενη χρονιά στον Κάσσιο, τους θεώρησαν ευγενείς απατεώνες και αρνήθηκαν να συμμορφωθούν. Αποτέλεσμα ήταν πληρώματα από διακόσια πλοία, που περιέπλεαν το νησί, κυριολεκτικά να το καταστρέψουν.
 

Η Πρωτοβυζαντινή Περίοδος (324-610) βρίσκει τη Νίσυρο κάτω από το φόβο των κουρσάρων Σαρακηνών, καθώς και τον προσηλυτισμό τους στο Χριστιανισμό. Ο θεός τον φωτός Απόλλων και ο Θεός της θάλασσας Ποσειδών, που τόσο λάτρεψαν οι κάτοικοι τον νησιού, μπαίνουν στο ημίφως της ιστορίας και ο θεός της αγάπης αποβιβάζεται στο λιμάνι. Ένα νέο κοινωνικό σύστημα ανατέλλει: η αυτοκρατορία παίρνει τη θέση της Δημοκρατίας και ένας νέος Θεός τη θέση των παλιών. Από διοικητικής πλευράς, ήταν μέλος της Επαρχίας των Νήσων και ως Επισκοπή ανήκει στην Επαρχία των Κυκλάδων.
 

Στη Μεσοβυζαντινή Περίοδο (210-1081), η Νίσυρος περιέρχεται σε δύσκολη κατάσταση, εκτίθεται συνεχώς σε επιδρομές από Άραβες και Σελτζούκους Τούρκους, υποβαθμίζεται η ζωή στο νησί και οι κάτοικοι ζουν καθημερινά κάτω από το φόβο της καταστροφής και της λεηλασίας. Για την Υστεροβυζαντινή Περίοδο (1081-1453) ο παπά Μανώλης Κ. Εμμ. γράφει: «Η Νίσυρος ως νησί έδειχνε εύφορο και πλούσιο, κέντριζε τη βουλιμία των πειρατών Αράβων, Τούρκων, Σαρακηνών και άλλων, που συχνά δέχονταν τις ανεπιθύμητες επισκέψεις των. Από τα χρόνια των Βυζαντινών, οι κάτοικοι τον νησιού, για να αντιμετωπίσουν τις συχνές πειρατικές επιδρομές, έχτισαν αρκετά κάστρα και άλλους μικρούς πύργους. Το 1197, ο Βενετός Μάρκος Σανούτος κατέλαβε το νησί, για να το πάρει σε λίγα χρόνια ο άρχοντας της Ρόδον Λέων Γαβαλάς. Γρήγορα όμως, το 1224, ο Βυζαντινός αυτοκράτορας της Νίκαιας Ιωάννης Δούκας Βατατζής το ανασυνδέει με τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία". Το 1204 οι Σταυροφόροι εκμηδενίζουν, όπως γράφει ο Ράνσιμαν, το «φρούριο» της Χριστιανοσύνης στην Ανατολή. Η Νίσυρος μετέχει ενεργά στα πεπραγμένα, εξαιτίας των ραγδαίων εξελίξεων και αλλαγών (Ιππότες, Βενετοί, Μωαμεθανοί).

Η ενδιαφέρουσα είδηση προέρχεται από ανέκδοτο, βενετικό έγγραφο της 9ης Ιουλίου του 1306. Μας πληροφορεί ακόμη ότι ο Μπαρότση πολιόρκησε το κάστρο Nixari, όπως αναφέρεται η Νίσυρος στην περίοδο της Φραγκοκρατίας, αλλά δεν κατάφερε να καταλάβει το νησί, έπαθε σοβαρές ζημιές και αναχώρησε άπρακτος για την Εύβοια. Ζήτησε οικονομική βοήθεια από τη Βενετία για να επισκευάσει τα καράβια του. Το παραπάνω συμβάν, μαζί με αυτό της εξέγερσης εναντίον τον δυνάστη Novelo Μαnοccα, αποδεικνύει για άλλη μια φορά την τόλμη των Νισυρίων παρά τα δεινά, που διαδέχονται το ένα το άλλο με ρυθμούς απίστευτα γοργούς. Κατά τα μέσα Ιουλίου τον 1394, πέρασε από τη Νίσυρο ο Ιταλός νοτάριος Νικόλαος de Martoni. Μας αναφέρει ότι στη Νίσυρο υπάρχουν πολλά χωριά, παράγονται άφθονοι καρποί, δεν καλλιεργείται το σιτάρι, αλλά το κριθάρι και το πιο άφθονο προϊόν είναι το σύκα, ιδίως το ξηρά. Ο Martoni διατείνεται ακόμα ότι υπό το ξηρά σύκα ο φεουδάρχης Domenico, όπως τον πληροφόρησε σε προσωπική τους συνάντηση ο πληρεξούσιός τον, είχε ετήσιο εισόδημα το υπερβολικό ποσόν των 2.000 δουκάτων. Και στα μεταγενέστερα χρόνια η Νίσυρος είχε πολλά και νόστιμα σύκα, όπως αναφέρεται σε τούρκικα έγγραφα και ονομάστηκε Incirli (Συκονήσι). Ο περιηγητής κάνει λόγο για Τρία κάστρα, ένα κοντά στην παραλία και δύο άλλα επάνω στα βουνά. Της παραλίας πρέπει να είναι το ενετικό Φρούριο του Μανδρακίου, που δεν πρέπει να ταυτίζεται με το Παλιόκαστρο της παλιότερης εποχής. Η συμπλήρωση και η επισκευή του φρουρίου φαίνεται από την ημερομηνία 1315 που είναι χαραγμένη σε μαρμάρινη πλάκα. Τα εντοιχισμένα σύμβολα και σήματα είναι ενετικά και έγιναν ένα έτος μετά την κατάκτηση του νησιού από τους Ιππότες τον Τάγματος τον Αγίου Ιωάννη, κοινώς Ιωαννίτες. Το φρούριο περικλείει ολόγυρα το ανατολικό μέρος τον κρημνού της Παναγίας Σπηλιανής. Ενενήντα εννέα βαθμίδες συνδέουν το φρούριο με το Μανδράκι. Από την είσοδό του άλλες τριάντα βαθμίδες οδηγούν στην είσοδο τον μοναστηριακού συγκροτήματος.
 

Διακρίνονται προμαχώνες και οπλοστάσια. Στο νοτιανατολικό και υψηλότερο σημείο υπάρχει ο γνωστός «Μπαροντθοχανάς», που η χρήση του έφτασε στην εποχή της Τουρκοκρατίας. Τα άλλα δύο μεσαιωνικά φρούρια είναι:
 

Το βυζαντινό κάστρο τον Εμπορειού, με ολοφάνερα επάνω σε λόφο βυζαντινά οικοδομήματα.
 

Τα Παρλέντια, στο μέσο της αγροτικής οδού από Εμπορειό προς το Νικειά. Σημαίνει «συλλαλητήριον» ή «βουλευτήριον», όπου συνέρχονται οι κάτοικοι δύο χωριών για συζήτηση κοινών προβλημάτων.
 

Υπάρχει περίπτωση ένα υπό το δύο κάστρου επάνω στα βουνά να είναι το μεσαιωνικό του «Σταυρού», όπως το περιέγρυψε ο L. Rοss.
 

Αν αι οι Μ. Μάγιστροι παραχωρούσαν τη Νίσυρο ως φέουδο στους ευγενείς και στους Ιππότες, οι Νισύριοι παραμένουν ψυχικά ενωμένοι με τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία και θρησκευτικά δεμένοι με το Ορθόδοξο Πατριαρχείο. Σε όλο το διάστημα της Ιπποτοκρατίας οικοδομούνται στη Νίσυρο ναοί βυζαντινού ρυθμού και διακοσμούνται με βυζαντινή τεχνοτροπία. Στο εμπόριο, εξακολουθούν να αναπτύσσονται κυρίως με τη στυπτηρία, βιτριόλι και θειάφι. Μεταξύ του 1414 και του 1420, έχουμε μια θαυμάσια περιγραφή της κατάστασης του ηφαιστείου και της έντονης υδροθερμικής δραστηριότητάς τον υπό το Φλωρέντιο μοναχό Cristoforο Βuοndelmonti: "Στο κέντρο τον νησιού υπάρχει ένα ψηλό βουνό, υπό το οποίο εκλύεται θειάφι μέσω υπογείων οδών μέρα και νύχτα. όπως στο νησί Στρόμπολι κοντά στο Λίπaρι. Σε απόσταση μιας πετριάς δρόμο υπό την κορυφή υπάρχει μια θερμή πηγή, το νερά της οποίας χύνονται σε μια βαθιά σκοτεινή λίμνη στην πιο κάτω περιοχή. Οι νησιώτες συλλέγουν το θειάφι σε μεγάλες ποσότητες και το πωλούν σε εμπόρους, που περνούν υπό εκεί. Μετά τη μέση τον δρόμου προς την κορυφή, η ζέστη είναι τόσο έντονη, ώστε καθίσταται αδύνατη η άνοδος σε όποιον δε φορά ξυλοπάπουτσα". «Η πόλις εάλω» και οι ιππότες προσπαθούν να αυξήσουν την άμυνα της νήσου, γιατί κατανοούν πως ο εξ Ανατολής κίνδυνος πειρατικές επιδρομές γίνονται συχνότερες και πιο καταστρεπτικές. Ο Επαμ. Σταματιάδης στο Περί Νισύρου ιστόρημά του μυς παρουνσιάζει παραστατικά γεγονότα πειρατικών επιδρομών, που η Νίσυρος δέχτηκε μαζί με άλλα νησιά υπό Τούρκους πειρατές, γεγονότα που πληροφορούμαστε και υπό άλλους συγγραφείς.
 

Το 1455, ισχυρός τούρκικός στόλος, που περιέπλεε το Αιγαίο υπό το ναύαρχο Χαμζά Βέην, επέδραμε κατ' άλλων νήσων του Αρχιπελάγους και κατά της Νισύρου και, αφού κατέστρεψε τους υγρούς και το σπίτια των κατοίκων, πολλούς εξανδραπόδισε. Το 1457, στόλος εξήντα τουρκικών πλοίων, προσεγγίσας εις Νίσυρον, "κατέσφαξε και ηχμαλώτισε πάντας ους εύρεν εκτός φρουρίου, τας δε αμπέλους εδήωσε".
 

Το 1471, "τόσην τρομερά' επιδρομή υπέστη η Νίσυρος, ώστε οι δυστυχείς κάτοικοι παρατήσαντες τας γαίας αυτών, απεσύρθησαν εις Ρόδον, ίνα σωθώσιν. Το δε Τάγμα των Ιπποτών συμπαθούν αυτούς, τους απήλλαξε του δασμού των 300 φλωρινιών α ώφειλον να πληρώσωσι". Τέλος, ο διάσημος πειρατής Καμαλή "πλεύσας επί την Νίσυρον, προσεπάθησε να κυριεύσει αυτήν αλλ' απήντησε τοσαύτην αντίσταση', ώστε ηναγκάσθη ν' απέλθει άπρακτος". Ωστόσο τα Δωδεκάνησα εξακολουθούν να αποτελούν εμπόδιο στην έξοδο τον οθωμανικού στόλου προς τη Μεσόγειο. Ο τουρκικός στόλος, με 400 πλοία, 200.000 στρατό και επί κεφαλής τον Σουλεϊμάν, ξεκινάει τον αγώνα για την κατάκτηση των Δωδεκανήσων. Η Νίσυρος παραδίδεται στις 6 Σεπτεμβρίου τον 1522. Μια καινούργια σελίδα γράφεται για τη Νίσυρο και την οικονομία της, που ανθίζει χάρη στη διπλωματική ικανότητα και εργατικότητα των κατοίκων της.
 

Όταν άρχισε ο αγώνας, η Νίσυρος, όπως και το άλλα νησιά, έδιωξαν τις τουρκικές φρουρές και ανακηρύχτηκαν ελεύθερα, όχι όμως για πολύ. Οι περιπέτειες συνεχίζονται και οι φόροι που πρέπει να πληρωθούν στον Σουκιούρμπεη της Ρόδου γίνονται μεγαλύτεροι και η απαίτηση τους επιτακτική για τη συνέχιση της ζωής στο νησί. Συν να μην έφτυνε αυτό, η σύσκεψη των προστάτιδων δυνάμεων Αγγλίας, Γαλλίας, Ρωσίας στο Λονδίνο, με το πρωτόκολλο της 22ος Μαρτίου τον 1829, αφήνει το Δωδεκάνησα στα άπληστα χέρια τον παλιού τους δυνάστη Σουκιούρμπεη μέχρι το 1866.
 

Τα χρόνια που ακολουθούν βρίσκουν τους Νισύριους να κινούνται ανήσυχα για να κερδίσουν προνόμια. Και ενώ ο ατυχής πόλεμος τον 1897 και η άνοδος των Νεότουρκων έδινε ελπίδα για ανάκτηση των παλιών προνομίων, τελικά η κατάσταση γίνεται ανυπόφορη και εφιαλτική. Παρόλη όμως τη συνεχή οδύνη, πρέπει να αναφερθεί ο ελιγμός των Νισυρίων και η ανάδειξη πρωτοφανών έργων. Μερικά από αυτά είναι: η ίδρυση και λειτουργία τον εργοστασίου επεξεργασίας θειοχώματος, τα λουτρά τον γιατρού Παντελίδη στους Πάλους, η ανέγερση και λειτουργία της Ομηρείου Κοινοτικής Σχολής στο Μανδράκι, τα Ιαματικά λουτρά Μανδρακίου στη θέση «Σκόπι».
 

Στις 12 Μαΐου 1912, ημέρα Κυριακή και ώρα 6:00, το θωρηκτό «Ρόμα» και τα πολεμικά «Πίζα»και «Σπέτσια» αγκυροβολούν έξω αστό τη Νίσυρο. Πενήντα στρατιώτες αποβιβάζονται στο νησί και συλλαμβάνουν στο τούρκικο κονάκι τους κοιμισμένους έξι χωροφύλακες. Έγιναν συλλήψεις και ο αρχηγός και συντονιστής των ενεργειών του ιταλικού ναυτικού στο Αιγαίο, ναύαρχος Biale, έκανε το εγκαίνια της επίσημης ιταλικής κατοχής της Νισύρου. Οι κάτοικοι του νησιού δέχτηκαν τους Ιταλούς ως απελευθερωτές, που όμως δεν άργησαν να δείξουν τον κατακτητικό τους χαρακτήρα, και ο αγώνας για επιβίωση συνεχίζεται. Ο πρώτος Ιταλός κυβερνήτης, Giovanni Ameglio, έθεσε σε εφαρμογή ένα σχέδιο αποθάρρυνσης του πληθυσμού, αποβλέποντας στην εξάλειψη κοινωνικών, πολιτικών και θρησκευτικών δεσμών που διατηρούσαν οι νησιώτες, παρά τον τουρκικό ζυγό. Μετά τη συνθήκη της Λωζάννης (24 Ιουλίου του 1923), αρχίζει η δεύτερη περίοδος της ιταλικής κατοχής. Πανάρχαιες εστίες του Ελληνισμού στη Μ. Ασία χάνονται. Γίνεται ανταλλαγή πληθυσμών και χιλιάδες άμαχοι Έλληνες εξοντώνονται το καλοκαίρι του 1922. Η Νίσυρος δέχεται τους πρώτους πρόσφυγες και η ένταξή τους στη μικρή κοινωνία υπήρξε τονωτική σε όλους τους τομείς. Πολιτικός διοικητής της Δωδεκανήσου διορίζεται ο διπλωμάτης Μαrίο Lago. 0 Lago τηρεί το προσχήματα για να επιτύχει τους βαθύτερους σκοπούς, που είναι ο εξιταλισμός με ήπιες μεθοδεύσεις εκφασισμού. Οι κληρικοί περιορίζονται στα αυστηρώς εκκλησιαστικά καθήκοντά τους. Στα σχολεία εισάγεται η διδασκαλία της ιταλικής γλώσσας. Ο Lago έκανε μεγάλα έργα κοινής ωφελείας, όπως το διοικητήριο της Νισύρου, το έργο του όμως δεν αναγνωρίστηκε υπό τη φασιστική κυβέρνηση, διότι δεν είχαν μάθει όλοι να μιλάνε ιταλικά. Το Μαrίο Lago διαδέχεται ο «άτρομος παλιάτσος», όπως τον αποκαλούσε ο Ντούτσε για τις γκάφες που είχε κάνει σε κάθε υπηρεσία που πέρασε, De Vecchi. Ο De Vecchi επεμβαίνει παντού. Το 1937 καταργεί το ελληνικά σχολεία. Οι γονείς υποχρεώνονται να γράψουν το παιδιά τους στη φασιστική οργάνωση Βalila. Ο τορπιλισμός της «Έλλης» και η κήρυξη του πολέμου επιφέρει και πάλι την «αφαίμαξη» του προσωπικού του νησιού. Πενήντα Νισύριοι με χίλιους οκτακόσιους Δωδεκανήσιους πολεμούν σε κάθε μορφή αγώνα σε κάθε επικράτεια. Στις 11 Σεπτεμβρίου του 1943, τελειώνει ουσιαστικά η Ιταλοκρατία στα Δωδεκάνησα.
 

Αν και οι Γερμανοί παρέμειναν κατά διαστήματα στη Νίσυρο και για λίγο χρονικό διάστημα, το πέρασμά τους καταγράφτηκε ακόμη και στην τοπική λαϊκή παράδοση. Μερικοί υπό τους γηραιότερους Μανδρακιώτες θυμούνται Γερμανούς στρατιώτες να ανεβαίνουν το μοναστήρι της Παναγιάς Σπηλιανής για να το οχυρώσουν. Ο Αρχιμανδρίτης Κύριλλος Ρωμανός απάντησε στις απαιτήσεις τούς ότι είναι ένας απλός επιστάτης και ότι μόνο η Δέσποινα του νίκον μπορουσε να απαντήσει, που διέμενε στα κάτω διαμερίσματα. Οι στρατιώτες πήγαν σε αυτά και μετά υπό λίγο εγκατέλειψαν το μοναστήρι πανικόβλητοι. Αρχές Απριλίου του 1944, τριάντα πέντε Γερμανοί αποβιβάζονται στη Νίσυρο που φιλοξενεί σαράντα ορφανά και κάποιους Ιταλούς καθολικούς παπάδες. Ο Έλληνας καταδρομέας Λάζαρος, ντυμένος παπάς, και δέκα Βρετανοί στήνουν ενέδρα και εξοντώνουν τη φρουρά.
 

Στις 11 Φεβρουαρίου του 1945 τριάντα επτά Γερμανοί αποβιβάζονται στους Πάλους, ανεβαίνουν στον Εμπορειό και εγκαθίστανται σε δεσπόζων σημείο πάνω υπό τον κρατήρα τον ηφαιστείου. Τμήμα τον Ιερού λόχου επεχείρησε καταδρομή και εξουδετέρωσε την εχθρική δύναμη με απώλεια τον Υπολ/γού Ευάγγελου Χατζηευαγγέλου. Στο καφενείο που έγινε η συμπλοκή σώζεται μέχρι και σήμερα, στην ίδια θέση, ένας καθρέπτης με θρυμματισμένη μια άκρη του, υπό σφαίρα που ρίχτηκε εκείνο το βράδυ.
 

Οι Νισύριοι άρχισαν να μεταναστεύουν σε ξένους τόπους συστηματικά υπό τον πόλεμο του 1821. Με την απογραφή του 1828 η Νίσυρος βρίσκεται να αριθμεί 3.300 κατοίκους. Στα τέλη τον 19ου αιώνα και στις αρχές τον 20ου, ιδίως την περίοδο 1908-1912, υπάρχει έντονο κύμα μετανάστευσης στις Ηνωμένες Πολιτείες, προερχόμενο υπό το ότι οι Νισύριοι έχασαν το ειδικό προνόμιά τους και ήταν υποχρεωμένοι να υπηρετούν τον τουρκικό στρατό. Το 1912 με τη μικρασιατική καταστροφή, ο πληθυσμός εκτοξεύεται στους 5.000, με την πλειοψηφία του να είναι πρόσφυγες από τις χαμένες πατρίδες. Το 1940, η Νίσυρος είχε πληθυσμό 3.100, ενώ υπό τη δεκαετία τον '50, και κυρίως μετά τον καταστρεπτικό σεισμό του 1953, αρχίζει σταδιακή πληθυσμιακή αποδυνάμωση, με αποτέλεσμα η Νίσυρος υπό το τέλη της δεκαετίας τον '80 ως και σήμερα να αριθμεί περί τους 1000 κατοίκους.

Αρχαία μνημεία και αρχαιολογικοί χώροι
 

Μανδράκι: Το Παλαιόκαστρο με τα ερείπια αρχαίας πόλης. Σώζονται τμήματα οχυρωματικού περιβόλου (4ου αι.π.Χ.) και κτίσμα με πύλη, που θυμίζουν έντονα Μυκήνες. Επίσης, υπάρχει αρχαίο νεκροταφείο με ευρήματα 7ου και 6ου αι. π.Χ. και τάφος του 5ου αι. π.Χ.
 

Κάστρα
 

Μανδράκι: Το Κάστρο της Σπηλιανής δεσπόζει στην πρωτεύουσα και θεωρείται κτίσμα των Ιπποτών του Τάγματος του Αγίου Ιωάννη (1315). Η θέα από εδώ είναι μοναδική.
Εμπορειός: Στο ψηλότερο σημείο του οικισμού συναντάμε ερείπια Βενετσιάνικου Κάστρου

Μονές και Εκκλησίες
 

Μανδράκι
Το Μοναστήρι της Παναγιάς της Σπηλιανής, προστάτιδας του νησιού. Η θέση υπήρξε αρχαιότατο κέντρο λατρείας-διασώζονται κίονες με κορινθιακά κιονόκρανα. Μέσα σε σπηλιά βρίσκονται το ιερό και το καθολικό.
Το μοναστήρι υψώνεται πάνω στον ίδιο λόφο, στον περίβολο του κάστρου. Χτίστηκε γύρω στα 1400 μ.Χ. Η εκκλησία του είναι βασιλική με ωραίο τέμπλο 18ου αιώνα. Υπάρχει μικρή βιβλιοθήκη με ελληνικά και τούρκικα βιβλία και έγγραφα. Ανάμεσα στα κειμήλια που φυλάσσονται, υπάρχουν εκκλησιαστικά σκεύη, σταυροί, ευαγγέλια, φορητές εικόνες και το χρυσό περιστέρι-αφιέρωμα των πειρατών. Οι εκκλησίες του Αγίου Νικήτα-πολιούχου, της Παναγιάς της Ποταμίτισσας, του Αγίου Σάββα, του Αγίου Νικολάου, του Σταυρού, του Πανορμίτη και η δισυπόστατη της Αγίας Παρασκευής και του Αγίου Αθανασίου κ.α.
Το μοναστήρι της Ευαγγελίστριας, σε όμορφη τοποθεσία. Προσέξτε το μεγάλο δέντρο-αγραμυθιά έξω από το μοναστήρι.
 

Εμπορειός
Οι εκκλησίες της Κοίμησης της Θεοτόκου, στο κέντρο του χωριού και του Αρχαγγέλου Μιχαήλ, στο κάστρο, με εξαιρετικές αγιογραφίες. Το μοναστήρι της Παναγιάς Κυράς (Πηγή Κυράς) σε όμορφη τοποθεσία. Λειτουργεί ξενώνας στη γιορτή της Παναγίας.
 

Νικιά
Οι εκκλησίες της Παναγίας (Εισόδια της Θεοτόκου), του Αγίου Θεολόγου, με περίτεχνο καμπαναριό, λίγο έξω από το χωριό με θέα στο ηφαίστειο και του Αγίου Παντελεήμονα, στο Αυλάκι.
 

Πάλοι
Το εκκλησάκι της Παναγίας της Θερμιανής βρίσκεται χτισμένο μέσα σε ερείπια ρωμαϊκών λουτρών, πίσω από τα λουτρά Παντελίδη.

Ηφαίστειο
Η τελευταία ηφαιστειακή δράση στη Νίσυρο εκδηλώθηκε πριν από αρκετές χιλιάδες χρόνια και βέβαια δεν έχει καταγραφεί στις ιστορικές πηγές. Παρ’ όλα αυτά, η Νίσυρος χαρακτηρίζεται σαν ένα κοιμώμενο ενεργό ηφαίστειο, και η θεώρηση αυτή βασίζεται σε τρία στοιχεία:
Το πρώτο είναι η σχετικά πρόσφατη ηλικία των τελευταίων ηφαιστειακών εκρήξεων. Η τελευταία μαγματική δράση στην περιοχή της Νισύρου εκδηλώνεται πριν περίπου 20.000 χρόνια, ενώ υπάρχουν κάποιες ενδείξεις ότι η τελευταία έκρηξη του Γυαλιού είναι πιθανά νεώτερη των 10.000 ετών.
Το δεύτερο στοιχείο είναι ότι οι διεργασίες που γεννούν την ηφαιστειακή δράση, η βύθιση της Αφρικάνικης λιθόσφαιρας κάτω από το Αιγαίο και τα μεγάλα ρήγματα, συνεχίζουν να είναι ενεργά φαινόμενα στην περιοχή.
Το τρίτο στοιχείο είναι η θερμική κατάσταση της περιοχής, κυρίως οι πληροφορίες από τις βαθιές γεωτρήσεις που εκτελέστηκαν στη Νίσυρο, με στόχο τον εντοπισμό ενός γεωθερμικού ταμιευτήρα ικανού να παράγει ηλεκτρική ενέργεια. Στον πυθμένα της πρώτης βαθιάς γεώτρησης, στα 1700 μέτρα κάτω από τη στάθμη της θάλασσας, συναντήθηκαν θερμοκρασίες κοντά στους 500 βαθμούς Κελσίου, γεγονός που κάνει αναγκαία την παραδοχή ύπαρξης λιωμένου πετρώματος σε μικρά βάθη, μεταξύ 3 και 5 χιλιομέτρων.

Ιαματικές Θερμές Πηγές
 

Οι άφθονες θερμές πηγές είναι ένα άλλο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της Νισύρου. Σε πολλά σημεία κατά μήκος των ακτών του νησιού αναβλύζει ζεστό νερό, σε θερμοκρασίες που κυμαίνονται από 30 έως 61 βαθμούς. Πρόκειται για ανάμειξη θαλασσινού και βρόχινου νερού με τα γεωθερμικά ρευστά του ανώτερου θερμού ορίζοντα. Αυτά, Σα θερμά και ελαφρότερα, καταφέρνουν να φτάσουν κοντά στην επιφάνεια ακολουθώντας τα μεγάλα ρήγματα και ρωγμές της περιοχής.
 

Οι πιο γνωστές από τις θερμές πηγές είναι αυτές των Λουτρών, 1500 μέτρα βόρεια από το Μαντράκι, και της Θερμιανής, δίπλα στο εκκλησάκι της Παναγιάς της Θερμιανής, στη βόρεια άκρη του χωριού των Πάλων. Και οι δύο κατατάσσονται στις «ιαματικές υδροθειούχες αλιπηγές».

Παραλίες
Μανδράκι: Στην παραλία του οικισμού και πίσω από το κάστρο της Σπηλιανής (10' με τα πόδια), στους Χοχλάκους, με τα μαύρα βότσαλα (οι "χόχλακοι" είναι γέννημα της λάβας του ηφαιστείου). Εδώ θα ακούσετε τον ιδιαίτερο θόρυβο που κάνουν τα βότσαλα καθώς τα αναδεύει το κύμα. Ωραία παραλία με κρυστάλλινα νερά είναι αυτή της Άσπρης Άμμου. Με εκδρομικό σκάφος, θα πάτε στα νησάκια Γυαλί και Άγιο Αντώνιο για να κολυμπήσετε σε ξεχωριστές παραλίες.
Νικιά: Στο Αυλάκι υπάρχει βραχώδης ακτή.
Πάλοι: Η μεγάλη παραλία του χωριού, με άμμο, βότσαλα και δέντρα, χωρίζεται στις ακρογιαλιές Κατσούνι, Λιες και Παχιά Άμμο.

Οι φίλοι μας προτίμησαν δωμάτιο αυτή τη φορά. Κάπου είκοσι μέτρα μακριά από το φουσκωτό. Όταν θέλαμε κάτι, ε, βάζαμε μια φωνή. Νοικιάσαμε ένα αυτοκίνητο από τον Μιχάλη και αρχίσαμε τις βόλτες. Προφανές είναι πως δεν ‘λέει’ να εξιστορήσω το τι, πως και που κάθε μέρας. Θα περιοριστώ, σε αναφορές τόπου και τρόπου, για να γνωρίσετε έστω και νοερά, αυτό το μοναδικό, πανέμορφο νησί, με την ήρεμη, γλυκιά και μαζί άγρια και επιβλητική φύση.
 

Αφήνοντας τους Πάλους, ο δρόμος ανηφορίζει για λίγο και στην τελευταία στροφή πριν τη διασταύρωση με τον κεντρικό δρόμο για το Μανδράκι, αξίζει να σταθείτε για μια πανοραμική εικόνα του οικισμού. Από εκεί, το Μανδράκι, η πρωτεύουσα της Νισύρου, απέχει πέντε χιλιόμετρα. Το μεγαλύτερο μέρος της διαδρομής, βρίσκεται δίπλα στη θάλασσα. Αξίζει τον κόπο, να την διανύσετε και με τα πόδια. Στην πορεία, βρίσκεται το μοναδικό βενζινάδικο του νησιού. Ο Καρακωνσταντίνος, παλιός γνώριμος, θα σας προμηθεύσει καύσιμα με βυτίο μέχρι τον ντόκο.
 

Το μισό της διαδρομής, βρίσκεται λίγο πιο ψηλά από τη θάλασσα. Μόλις ο δρόμος … προσγειωθεί δίπλα στο νερό, θα βρεθείτε στον οικισμό Λουτρά. Το μέρος οφείλει το όνομα του στις ομώνυμες πηγές και το κτίριο, που έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο και εξυπηρετεί τους λουόμενους. Ολοκληρώθηκε σε τρεις φάσεις, από το 1885 ως το 1912, με πόρους πλούσιων Νισυρίων και ‘νεπέτια’. Τη συμμετοχή ντίπιων σε εργασίες για το κοινό συμφέρον και καλό. Το νερό στην πηγή, είχε θερμοκρασία 55 βαθμών Κελσίου και θεραπευτική επίδραση σε αρθριτικές παθήσεις, ρευματισμούς, αρτηριοσκλήρωση κ.α. Μπροστά στο κτίριο, υπάρχει και ένα μικρό αλιευτικό καταφύγιο, που παρ’ ότι γραφικό, εν τούτοις δεν είναι κατάλληλο για τουριστικά σκάφη.
 

Συνεχίζοντας, ο δρόμος σας οδηγεί στο λιμάνι. Εδώ, δένει το κάθε λογής πλεούμενο που εκτελεί δρομολόγια. Δεν είναι καλό αγκυροβόλιο, καθώς προσβάλεται από τους βοριάδες, γι αυτό και οι ναυτιλόμενοι προτιμούν τους ασφαλέστατους Πάλους.
Ο οικισμός του Μανδρακίου, απέχει λίγες εκατοντάδες μέτρα από το λιμάνι. Ξεκινόντας τη διαδρομή, στην άκρη του λιμανιού δεσπόζει το κτίριο της Καζάρμας. Κτίσμα από την εποχή της Ιταλοκρατίας, που στεγάζει το λιμεναρχείο.
 

Το Μανδράκι, είναι η πρωτεύουσα της Νισύρου. Εδώ ζει περισσότερο από το 80% του πληθυσμού, λίγο περισσότεροι από 700 κάτοικοι δηλαδή. Στην είσοδο του οικισμού, θα δείτε την πλατεία με το ηρώο. Προχωρώντας λίγο ακόμη, θα μπείτε στον σφιχτό οικισμό. Πρόκειται για ένα μοναδικής ομορφιάς και γραφικότητας τοπίο, με απόλυτα νησιωτικό χρώμα, που σε κάθε περίπτωση αξίζει και πρέπει να περπατήσεις και να δεις σε κάθε του γωνιά. Τα διώροφα σπίτια, άσπρα και χρωματιστά, όλα φροντισμένα και καθαρά, κάνουν τα στενά σοκάκια να δείχνουν ακόμη πιο στενά. Η ατμόσφαιρα, είναι μοναδική. Εδώ υπάρχει ότι μπορεί να προσφέρει το νησί, σε μόνιμους και επισκέπτες. Αν χρειαστείτε κάτι … τεχνικό, αναζητήστε το κατάστημα του Παχού. Θα εκπλαγείτε από το τι διαθέτει.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον και ομορφιά, έχει και ο παραλιακός δρόμος του οικισμού, όπου ένα πέτρινο πεζούλι τον χωρίζει από τη θάλασσα. Εδώ βρίσκονται μπαράκια, καφετέριες και εστιατόρια για όλα τα γούστα και τις προτιμήσεις. Εδώ και ο παλιός ανεμόμυλος, που αναστηλώθηκε από συγγενή μου, έπειτα από πραγματικό αγώνα με την γραφειοκρατία και τις αρμόδιες υπηρεσίες. Τώρα, έχει άλλο ιδιοκτήτη.
 

Στο πιο ψηλό σημείο του υψώματος στην άκρη του οικισμού και σε περίβλεπτη θέση, βρίσκεται χτισμένο το μοναστήρι της Παναγίας της Σπηλιανής. Τα εκατό … κάτι σκαλοπάτια του, είναι αριθμημένα, για να ξέρει ο επισκέπτης πόσα του μένουν … Το πανηγύρι της μονής στη Χάρη Της, είναι το μεγαλύτερο που διοργανώνεται στο νησί και αποτελεί λόγο και αφορμή για να συρρεύσουν κατά εκατοντάδες ομογενείς από την Αμερική κυρίως. Δυστυχώς, το ύψωμα όπου βρίσκεται η μονή, ο Οξός, κινδυνεύει από κατολισθήσεις. Γίνονται έργα βελτίωσης της σταθερότητας, αλλά ο κίνδυνος διαρκώς παραμονεύει. Στη ρίζα του βράχου, βρίσκεται η παραλία Χοχλάκοι. Πήρε το όνομα της από το χαρακτηριστικό θόρυβο που κάνουν τα ηφαιστιογενή βότσαλα, όταν τα μετακινούν τα κύματα που σκάνε. Θα φθάσετε εκεί, περπατώντας σε στρωμένο μονοπάτι για λίγα μέτρα.
 

Σημείο συνάντησης και αξιοθέατο, είναι η πλατεία της ηλικιωμένης. Εξαιρετικής ομορφιάς, με φυσικό ίσκιο, όπου μπορείς να καθίσεις για καφέ, πρωινό, φαγητό. Λίγα μέτρα πριν, περάσατε από την πλατεία, όπως και το κτίριο του Δημαρχείου. Μια από τις ωραιότερες στο σύμπλεγμα των Δωδεκανήσων – η άλλη είναι της Πόρτας στα Νικιά, στρωμένη με ηφαιστιογενή βότσαλα που διαλέχτηκαν ένα – ένα.
 

Πιο πριν, ανέφερα για ταβέρνες στους Πάλους, το ίδιο και στο Μανδράκι. Έχει και αλλού. Πριν αναφέρω τα στέκια, να σας ενημερώσω για τα εδέσματα και την τοπική κουζίνα. Στα ‘οπωσδήποτε’ λοιπόν, τα πιτθιά - ρεβυθοκεφτέδες, η μπουκουνιά – παραδοσιακό πιάτο από χοιρινό μαγειρεμένο στο λίπος του, καπαμά – κατσικάκι γεμιστό. Επίσης, μυζήθρα, κοπανιστή, σακουλιαστή, κάπαρη και σκορδαλιά. Και πέρα από τα γνωστά ποτά, γνωστή και μη εξαιρετέα η σουμάδα και η κουκουζίνα – απόσταγμα από σταφύλι ή σύκα, με γεύση ίδια με ρακή. Ε, να μη φάμε και ένα γλυκουλάκι, δίπλες, ξεροτήγανα, λουκουμάδες, παστελλαριές …
 

Μέσα στον οικισμό, λειτουργεί και το Αρχαιολογικό μουσείο, με μοναδικά εκθέματα. Λίγο έξω από τον οικισμό, ακολουθώντας τη σήμανση, θα βρεθείτε στο Παλαιόκαστρο. Σε ύψωμα με εξαιρετική θέα, αναστηλωμένο πρόσφατα και σε φροντισμένο χώρο.
Πίσω στους Πάλους. Αφήνοντας πίσω το χωριό και κινούμενοι ανατολικά πάνω στον παραλιακό ασφαλτόδρομο, μόλις περάσουμε τον ταμιευτήρα, θα βρεθούμε δίπλα σε μικρές και μεγαλύτερες παραλίες, με καλύτερες και πιο γνωστές, τις Λιές και την Παχιά Άμμο. Μάλιστα, στην Παχιά Άμμο, ο χειμωνιάτικος βοριάς, σπρώχνει την άμμο στη στεριά, με αποτέλεσμα να δημιουργείτε ένα τεράστιο σκαλοπάτι, ιδανικό για βουτιές με φόρα.
Από τη διασταύρωση λίγο έξω από τους Πάλους, ακολουθούμε τον δρόμο προς τα Νικιά. Η απόσταση, είναι 10 χλμ. Η διαδρομή, έχει από όλα τα καλά. Σημεία με θέα, περάσματα δίπλα από γεωλογικούς σχηματισμούς και την ενδοχώρα της Νισύρου. Σε κάποιο σημείο, υπάρχει διασταύρωση με χωματόδρομο, που οδηγεί στο μοναστήρι της Παναγίας της Κυράς. Εξαιρετικά καλά διατηρημένο, όπου τον 15αύγουστο διοργανώνεται το μεγαλύτερο πανηγύρι μετά από αυτό της Σπηλιανής. Πριν συνεχίσω, αντιγράφω τον κατάλογο με τα πανηγύρια που διοργανώνονται στη Νίσυρο και αποτελούν ισχυρό πόλο έλξης για τους επισκέπτες. Ο τρόπος, η υπόσταση και το τελετουργικό, είναι πραγματικά μοναδικοί.
Στις 30 Ιουνίου ,στο χωριό Πάλοι γίνεται πανηγύρι και τιμάται η ημέρα των Αγίων Αποστόλων.
Στις 26-27 Ιουλίου , στην τοποθεσία Αυλάκι γίνεται πανηγύρι στην γιορτή του Αγίου Παντελεήμονα .
Στις 14-15 Αυγούστου η διοργάνωση πανηγυριού από την Ιερά Μόνη Παναγίας της Σπηλιανής στο Μανδράκι με προσέλευση κόσμου από όλα τα Δωδεκάνησα , αποτελεί την σημαντικότερη εκδήλωση που πραγματοποιείται στην Νίσυρο.
Στις 14-15 Αυγούστου διοργανώνεται πανηγύρι από την Ιερά Μονή Παναγίας Κυράς.
Στις 22-23 Αυγούστου γίνεται πανηγύρι στην Ιερά Μονή Παναγίας Κυράς για τον εορτασμό των εννέα ημερών από την Κοίμηση της Θεοτόκου.
Στις 8 Σεπτεμβρίου εορτάζεται το Γενέσιο της Θεοτόκου στον Εμπορειό.
Στις 13-14 Σεπτεμβρίου γίνεται πανηγύρι στην Μονή Τιμίου Σταυρού στο ηφαίστειο.
Στις 25-26 Σεπτεμβρίου το πανηγύρι για την εορτή του Άγιου Ιωάννη του Θεολόγου στο μοναστήρι που βρίσκεται στο χωριό Νικιά.
Στις 7-8 Νοεμβρίου, στο χωριό Εμπορειός γίνεται πανηγύρι στην εορτή του Αρχάγγελου Μιχαήλ.
Στις 21 Νοεμβρίου πανηγύρι στα Εισόδια της Θεοτόκου στο χωριό Νικιά.
 

Συνεχίζοντας, έπειτα από περίπου επτά χιλιόμετρα διαδρομής, φθάνουμε στη διασταύρωση για το ηφαίστειο. Ήδη, από την αρχή της διαδρομής, η θέα είναι μοναδική. Η κοιλάδα με τους κρατήρες απλώνεται στα πόδια σας, με δεσπόζουσα αυτή του Στέφανου, του μεγαλύτερου κρατήρα. Η διαδρομή, μέχρι να φθάσει στην πεδιάδα, έχει αρκετές φουρκέτες και χρειάζεται προσοχή, ιδίως στο κατέβασμα, αλλά και λόγω των πολλών τουριστικών λεωφορείων που κινούνται στην περιοχή.
 

Η Νίσυρος είναι ολόκληρη ένα ηφαίστειο που αποτελεί μέρος του ηφαιστειακού τόξου της νότιας Ελλάδας. Βρίσκεται στην άκρη του τόξου του Αιγαίου, μαζί με τη Καλδέρα της Κω και τη νήσο Γυαλί. Οι πρώτες υποθαλάσσιες εκρήξεις έγιναν πριν 150.000 χρόνια, ενώ η κύρια δραστηριότητα συνέβη 40 με 10 χιλιάδες χρόνια πριν. Σήμερα λαμβάνουν χώρα υδροθερμικές εκρήξεις. Η Νίσυρος αποτελείται από ηφαιστειογενή βουνά, ενώ το κέντρο της νήσου καταλαμβάνει μία καλδέρα διαμέτρου 4 χλμ., από τον πυθμένα και μέχρι την επιφάνεια του οποίου απαντάται θείο. Μέσα στη καλδέρα βρίσκεται ο μεγαλύτερος υδροθερμικός κρατήρας στον κόσμο, ο Στέφανος, ο οποίος έχει διάμετρο 300 μέτρα, ενώ συνολικά η Νίσυρος έχει 5 κρατήρες. Η τελευταία έκρηξη του ηφαιστείου έλαβε χώρα το 1888 και σήμερα στο νησί υπάρχουν ενεργές φουμαρόλες ή ξεφυσήστρες. Λόγω της ηφαιστειακής δραστηριότητας στη Νίσυρο υπάρχουν θερμές πηγές με θερμοκρασία από 30 μέχρι 60 °C,[1] εκ των οποίων οι κυριότερες είναι στα Λουτρά και τους Πάλους. Ένας ηφαιστειακός δόμος υψώνεται στα 700 περίπου μέτρα, δίνοντας και το μεγαλύτερο υψόμετρο της νήσου. Η μορφολογία της έχει επηρεαστεί από το ηφαίστειο και το ηφαιστειογενές της έδαφος που είναι πολύ εύφορο και ευνοεί τη δενδροκομία και την πλούσια βλάστηση. Έχει έκταση 41 τετραγωνικά χιλιόμετρα, υψόμετρο 698 μέτρα και μήκος ακτών 30 χιλιόμετρα.
 

Αντί άλλης περιγραφής, θα καταθέσω κάποιο στιγμιότυπο από τα πρώτα μου ταξίδια στο νησί. Καλοκαίρι, Αύγουστο με πανσέληνο, βρέθηκα στον κρατήρα με παρέα και ένα μπουκάλι κόκκινο κρασί. Σκιές, χρώματα, μυρωδιές και ο ήχος από τις ξεφυσήστρες υπόκωφος. Εκεί, για όλα τα ‘κουνήματα’ που κάνουμε στη φύση, καταλαβαίνεις ποιος είναι το αφεντικό …
 

Συνεχίζοντας στον κεντρικό δρόμο, λίγο πιο πάνω, φθάνουμε στη διασταύρωση με τον Εμπορειό, ένα παραδοσιακό οικισμός της Νίσυρου, κτισμένο στο χείλος της καλντέρας, σε υψόμετρο 330μ. Όντας αθέατος από τη θάλασσα, ο οικισμός άκμασε κατά την περίοδο της πειρατείας. Στις μέρες μας, σε μεγάλο βαθμό έχει εγκαταλειφθεί, εξαιτίας της μετανάστευσης που προκάλεσε ο σεισμός του 1933 και σύμφωνα με την απογραφή του 2011 έχει 27 κατοίκους, κυρίως γεωργούς και κτηνοτρόφους. Ο οικισμός κτίστηκε ώστε να μοιάζει με κάστρο με σπίτια το ένα κοντά στο άλλο, στενούς δρόμους και καμάρες. Τα σπίτια είναι μικρά, μικρότερα από αυτά στο Μανδράκι, και έχουν επίπεδες στέγες ώστε να συγκεντρώνουν το νερό της βροχής σε στέρνες. Εξαιτίας της κλίσης του εδάφους που είναι κτισμένο το χωριό, πολλοί δρόμοι είναι ανηφορικοί, με σκαλοπάτια (καλντερίμια), ενώ τα σπίτια είναι κτισμένα κλιμακωτά. Οι αυλές των σπιτιών βρίσκονται στο κέντρο του σπιτιού, στο πρώτο όροφο. Η μικρή πλατεία του χωριού περιβάλλεται από σπίτια και την εκκλησία. Στο λόφο πάνω από το χωριό βρίσκεται ένα εγκαταλελειμμένο ιπποτικό κάστρο, μέσα στο οποίο βρίσκεται ο βυζαντινός ναός του Ταξιάρχη Μιχαήλ, ο οποίος κατασκευάστηκε το 13ο αιώνα και έχει ξυλόγλυπτο τέμπλο και ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες. Λίγα μέτρα πριν φθάσετε στο άνοιγμα όπου θα παρκάρετε, βρίσκεται μια σπηλιά η οποία λόγω της υδροθερμικής δραστηριότητας στο νησί έχει αυξημένη θερμοκρασία. Μπορείτε να πάρετε μια γεύση της υδροθερμίας, καθώς ο μικρός χώρος μοιάζει με χαμάμ.
 

Ανηφορίζοντας στο στενό σοκάκι, θα φθάσετε γρήγορα στην μικρή πλατεία. Εκεί θα βρείτε δύο ταβερνάκια. Στο αριστερό, θα δείτε τον σπασμένο από σφαίρα καθρέφτη, στην τελευταία μάχη του πολέμου στην περιοχή. Έξω, υπάρχει μπαλκόνι, με θέα στην καλδέρα. Μοναδική. Το ίδιο και η κουζίνα – και στις δύο ταβέρνες. Εδώ, σκορδαλιά με αμύγδαλο. Και φεύγοντας, θέλω να ακούσω, ποιος μαγειρεύει καλύτερα στο σπίτι του …
Τα τελευταία χρόνια, η εικόνα στον Εμπορειό έχει αλλάξει. Πολλά σπίτια μεταβιβάστηκαν σε νέους ιδιοκτήτες – ξένοι οι περισσότεροι, όμως με αγάπη και σεβασμό στον τόπο. Αναστήλωσαν και αναπαλαίωσαν πολλά σπίτια, με τρόπο μοναδικό και απόλυτο σεβασμό στην παράδοση. Η διάθεση αυτή συνεχίζεται και τα αποτελέσματα είναι εμφανή.
Ο δρόμος συνεχίζει προς Νικιά. Η διαδρομή πλέον είναι πιο ήπια, σε σταθερό υψόμετρο. Ώσπου σε κάποια στροφή, πετάγεται στο οπτικό τοπίο του επισκέπτη ο οικισμός των Νικιών. Κατά την άποψη μου, ένας από τους ωραιότερους στο Αιγαίο. Το χωριό είναι κτισμένο στο χείλος της καλντέρας, σε υψόμετρο 390μ. με πανοραμική θέα στον κρατήρα και γι' αυτό έχει αναδειχθεί σε τουριστικό προορισμό.
 

Ο οικισμός έχει χαρακτηριστική αρχιτεκτονική, με μικρά δρομάκια, που όλα καταλήγουν στην κεντρική πλατεία, την Πόρτα. Θυμίζω, μία από τις ωραιότερες του Αγαίου. Εκεί, υπάρχει ένα βοτσαλωτό του ντόπιου τεχνίτη Πασχάλη Πασχαλάκη, το οποίο κατασκευάστηκε το 1923. Τα βότσαλα, είναι διαλεγμένα ένα προς ένα από τον ίδιο. Γύρω από την πλατεία βρίσκεται ο Ναός των Εισοδίων της Θεοτόκου με το παλιό σχολείο, το κτίριο της «Καζελλαρίας» (Δημαρχείο) και ένα νεοκλασικό καφενείο, ενώ από την άλλη πλευρά η πλατεία έχει θέα προς τη θάλασσα. Το παλιό σχολείο κτίστηκε το 1856, επισκευάστηκε το 1907 και το 1926 έγινε διώροφη προσθήκη. Το σχολείο έκλεισε την Κατοχή και λειτούργησε σαν ξενώνας και φαρμακείο. Τα σπίτια του οικισμού είναι βαμμένα λευκά και έχουν χαρακτηριστικές μονοκλινείς κεραμοσκεπές, πολύχρωμες πόρτες και βοτσαλωτές αυλές. Σε πολύ μικρή απόσταση στα Νικιά, βρίσκεται το μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, το οποίο γιορτάζει στις 26 Σεπτεμβρίου. Στο ψηλότερο σημείο του οικισμού βρίσκονται κατάλοιπα ιπποτικού κάστρου, καθώς από το σημείο μπορεί να εποπτεύει τα γύρω νησιά και το ηφαίστειο. Στα Νικιά στην πλατεία που βρίσκεται στην είσοδο του οικισμού, βρίσκεται επίσης το Ηφαιστειολογικό Μουσείο Νισύρου, το οποίο στεγάζεται σε ένα εγκαταλελημένο σχολείο το οποίο διαμορφώθηκε κατάλληλα. Το μουσείο δημιουργήθηκε στα πλαίσια του προγράμματος «Ανάδειξη Ηφαιστείου Νισύρου», πρόγραμμα που συντονίστηκε από το Δήμο Νισύρου.
 

Θυμάμαι ακόμη κάποια στιγμιότυπα από τις παιδικές μου μνήμες. Γεννήθηκα στην Αθήνα, όπου είχε καταφύγει ο πατέρας μου, φεύγοντας λαθραία από την Ιταλοκρατούμενη Νίσυρο, σε ηλικία 13 ετών. Όταν αποκαταστάθηκε η τάξη, κάνοντας αιματηρές οικονομίες, μας έπαιρνε και κατεβαίναμε στη νησί οικογενειακά. Πρόλαβε να με δει να κατεβαίνω πολλές φορές και με το φουσκωτό. Ήταν ο μόνος προορισμός, για τον οποίο δεν έλεγε κουβέντα. Για οπουδήποτε αλλού, άκουγα το απόσταγμα του πατρικού φίλτρου, πρόσεχε κλπ. Ευτυχώς, υπάρχουν ακόμη πολλοί συγγενείς εκεί.
 

Λίγο πριν από τον οικισμό, εδώ και δύο χρόνια, υπάρχει λόγος σοβαρός για να κάνετε μια παράκαμψη δεξιά στον χωματόδρομο. Θα σας οδηγήσει στο ξωκκλήσι του προφήτη Ηλία. Όλη η προσπάθεια, έγινε από μια ομάδα συγγενών και φίλων, που πραγματικά μόχθησε για αυτό. Όμως το αποτέλεσμα, είναι καλύτερο από τις προσδοκίες τους, όπως λένε και οι ίδιοι.
 

Το επισκέφθηκα για πρώτη φορά, σε αυτό τούτο το ταξίδι. Συγκινήθηκα από το αποτέλεσμα της προσπάθειας. Η θέα από εκεί, είναι – λίαν επιεικώς, εκπληκτική. Η καλδέρα, απλώνεται στα μάτια σαν αεροφωτογραφία. Το ίδιο και ο σφιχτός οικισμός του χωριού. Τα χρώματα δείχνουν πιο ζωηρά και ζωντανά. Υπάρχει και μονοπάτι με σκαλοπάτια για να ανέβει ο επισκέπτης, όχι κουραστικό. Και το δειλινό, πάνω από το χωριό και τον κρατήρα … Εικόνες μαγικές …
 

Επιστρέφοντας προς Πάλους, επιβάλλεται να παρακάμψετε δεξιά, προς το Αυλάκι. Ο λόγος, είναι για να απολαύσετε ένα μοναδικό σκληρό τοπίο μα δημιουργήματα της λάβας και να κάνετε μπάνιο σε νερά κρυστάλλινα. Ο δρόμος, με αρκετές στροφές, είναι στρωμένος με τσιμέντο. Ήταν το παλιό λιμάνι των Νικιών, πύλη εισόδου μέχρι το 1950. Άνθρωποι και εμπορεύματα, μεταφέρονταν με βάρκες στη στεριά. Στη είσοδο του εγκαταλελειμένου οικισμού, βρίσκεται το μικρό μοναστήρι του Αγίου Παντελεήμονα. Εδώ διοργανώνεται πανηγύρι. Αν και το μέρος βρίσκεται αρκετά μακριά από τον οικιστικό ιστό της Νισύρου, εν τούτοις γίνονται πολλές ετοιμασίες, που υποστηρίζουν Νικιάτες κυρίως και το αποτέλεσμα είναι εξαιρετικό από κάθε άποψη. Το περιβάλλον, είναι μοναδικό και επιβλητικό. Απόμακρο, σκληρό και δύσκολο. Αναλογίζομαι, πως μπορούσαν και ζούσαν τότε τόσες οικογένειες.
 

Ανοίγω μια παρένθεση, για να περιγράψω την εμπειρία από τον σεισμό. Ήταν το βράδυ της 21ης Ιουλίου. Στις τέσσερις το πρωί, θα περνούσε το πλοίο της γραμμής και θα ερχόταν η Αναστασία μας. Είχαμε ξαπλώσει, όταν κατά τις μιάμιση, νοιώσαμε και ακούσαμε μία βοή. Ώσπου να καταλάβουμε τι συμβαίνει, ένοιωσα το φουσκωτό να βυθίζεται και να απομακρύνεται από τον ντόκο, με τους κάβους να τεντώνονται. Κατόπιν, σε κλάσματα δευτερολέπτου, άρχισε να πλησιάζει το τσιμέντο, με ύψος. Είχε δημιουργηθεί ένα παλιρροιακό κύμα, μέσα στη λεκάνη της μαρίνας. Το πήγαινε – έλα συνεχίστηκε με περισσότερο έντονο ρυθμό. Κατάλαβα, πως οι κάβοι με το ζόρι άντεχαν. Η πασαρέλα, χτύπησε δύο φορές στο τσιμέντο. Τριγύρω, εκτός από τις φωνές φόβου και πανικού, άκουγα κάβους να σπάζουν και χτυπήματα πολυεστέρα στο ντόκο. Το καταμαράν δίπλα μας, έκοψε κάβους, αλλά ευτυχώς, ο skipper του – Έλληνας, ήταν ‘γάτος’. Πήδηξε στο τιμόνι και έβαλε μπροστά τη μηχανή. Όταν το σκάφος έφευγε από τον ντόκο, έκανε ανάποδα. Και όταν πλησίαζε, πρόσω. Έτσι δεν ‘βγήκε’ μπροστά, με κίνδυνο να πέσει σε άλλους.
 

Ο χαμός, κράτησε σχεδόν μισό λεπτό. Μετά, πήρε να ηρεμεί και η θάλασσα ησύχασε. Ζημιές δεν έγιναν πολλές, μόνο τρία ιστιοπλοϊκά χτύπησαν στο τσιμέντο με ελαφρές ζημιές. Ευτυχώς, δεν είχε χτυπήσει κανείς. Όσο για εμάς, η Γιούλη ήταν ξαπλωμένη εμπρός και εκεί έμενε – καλώς, εγώ ήμουν πίσω και εκεί έμεινα. Αν σηκωνόμασταν, υπήρχε κίνδυνος τραυματισμού και στην ουσία δεν θα μπορούσαμε να κάνουμε και κάτι. Έτσι, όταν το φαινόμενο τελείωσε, βγήκαμε έξω και ψάξαμε αν κάποιος ήθελε βοήθεια. Ήταν, μια εντελώς ‘ψαρωτική’ εμπειρία, σε ρυθμό και εικόνες, που ευτυχώς για εμάς δεν είχε συνέπειες. Αλλού όμως …
 

Είχαμε και ενημέρωση από την Αναστασία μας. Το πλοίο στάθηκε για λίγη ώρα έξω από το λιμάνι της Κω, που ως γνωστόν είχε υποστεί μεγάλες καταστροφές. Δεν έπιασε και συνέχισε για Νίσυρο. Μακάρι, αυτό να ήταν το τελευταίο σκίρτημα του κυρίου Εγκέλαδου.
Το αρχικό πλάνο, έλεγε πως θα μέναμε στη Νίσυρο 4 – 5 ημέρες. Δεν έγινε έτσι. Εκτός από τους συγγενείς που μας υποδέχθηκαν με το γνωστό ζεστό τρόπο, το περιβάλλον συνολικά, η ασφάλεια στη μαρίνα, το ‘εξωτικό’ Γυαλί απέναντι, η κοντινή παραλία δίπλα με τη σκιά και την ξαπλώστρα, το φρέσκο ντόπιο ψωμί, οι λιχουδιές της Τσαμπίκας, η Αναστασία μας που ήλθε και μας βρήκε τις τελευταίες δέκα ημέρες, το όποτε θέλω έχω, μέσο από τον Μιχάλη με τα ενοικιαζόμενα είκοσι μέτρα πιο πέρα και ένας Θεός ξέρει πόσα μικροπράγματα ακόμη, μας έκαναν να κλείσουμε εικοσαήμερο.
 

Η συλλογή των εικόνων που πλαισιώνουν το κείμενο, είναι από τις μεγαλύτερες που έχουν αναρτηθεί στη σελίδα. Το πλήθος, είναι ακριβές αποτύπωμα όσων περιλαμβάνονται στον προορισμό ‘Νίσυρος’. Φυσικό ανάγλυφο, οικισμοί, ενδοχώρα, οικιστικοί σχηματισμοί, ιστορικά μνημεία, εκκλησίες, μοναστήρια, ήθη και έθιμα, μαζί με στοιχεία για ναυτιλόμενους.
 

Καλή περιήγηση.