Επιμέλεια : Δημήτρης Καραγεωργίου
Τα Clippers ήσαν περίφηµα Αγγλικά και Αµερικανικά ταχύπλοα, φορτηγά ιστιοφόρα του δεκάτου ενάτου αιώνα. Με λεπτοκαµωµένες, υδαρές ναυπηγικές γραµµές και µε προπετή οξεία πρώρα. Διέθεταν επίσης µεγάλη ιστιοφορία, δηλαδή πέτασµα εις τον άνεµο. Ωκεανοπόρα σε ταξίδια µεταξύ Αγγλίας - Αµερικής - Αυστραλίας - Κίνας και Ινδίας. Η χωρητικότητά τους, από 750-3.000 τόνοι. Μετέφεραν τσάι, µαλλί, σιτηρά. Ενίοτε λαθρεµπόριο οπίου από Ινδία προς Κίνα. Σπανίως διενεργούσαν και πειρατεία, λόγω της υπερβολικής τους ταχύτητας. Όσα ήταν Αµερικανικής κατασκευής, ονοµάζονταν Yankee Clippers. Οι διάσηµοι πειρατές, τότε, ανέπτυξαν δράση και στις επτά θάλασσες. Μ' αυτήν τη φράση εννοούσαν τους πέντε ωκεανούς, δηλαδή Αρκτικό - Ειρηνικό - Ατλαντικό - Ινδικό - Νότιο Παγωµένο και τις δύο µεγάλες θάλασσες: Μεσόγειο - Καραίβική. Η υπέρτατη εξέλιξη των εµπορικών ιστιοφόρων που ο κύριος στόχος τους απέβλεπε στην ανωτάτη ταχύτητα, ανεξαιρέτως καιρικών συνθηκών, ήταν το Cutty Sark.
Ναυπηγήθηκε στο Clyde της Σκωτίας, από το ναυπηγό Hercules Linton, ο οποίος ήταν προηγουµένως επιθεωρητής των Lloyd's στο Liverpool. Ιδιοκτήτης, ο Jock Willis. Την ναυπήγηση επίσης παρακολούθησε ο Captain George Moodie, ο οποίος το ταξίδευσε τα πρώτα τρία χρόνια της απίστευτης επιτυχίας του. Ήταν µια κατασκευή πράγµατι αλάνθαστη και µοναδική. Πραγµατικά πρωτότυπη ήταν η πρύµνη του την οποία, επί πολλά χρόνια έπειτα, µιµήθηκαν ακόµη και τα χαλύβδινα βαπόρια. Η κατασκευή του ήταν σύνθετη. Ξύλινο σκάφος µε σιδερένιο σκελετό. Όχι ατσάλι. Το κύτος καλύφθηκε από φύλλα κράµατος χαλκού και κασσιτέρου. Οι διαστάσεις του: Μήκος 65 µέτρα, πλάτος 11 µέτρα, έµφορτο βύθισµα 7 µέτρα, φορτίο 940 τόνοι. Εκτόπισµα 1.970 τόνοι. Στις ίδιες διαστάσεις και σχεδόν ταυτόχρονα, το 1869, ναυπηγήθηκε και άλλο διάσηµο κλίππερ, το Thermopylae, στο Liverpool.
Τα ατµοκίνητα βαπόρια, που αντικατέστησαν τα ιστιοφόρα καράβια, ξεκίνησαν δειλά-δειλά το 1842. Με το ξύλινο τροχοφόρο ατµόπλοιο «Britannia» της Cunard Line που ναυπηγήθηκε στο Clyde της Σκωτίας. Επίσης το 1853 ναυπηγήθηκε το σιδερένιο ατµόπλοιο µε προπέλα, Himalaya, 3.400 τόνων, µε διαστάσεις 104 µέτρα επί 14 µέτρα και βάθος σκάφους 11. Η πρωτότυπη τότε µηχανή του, στις δοκιµές, έπιασε 14 κόµβους. Το βαπόρι εκείνο, επέζησε έως το 1942 ως οπλιταγωγό του Αγγλικού ναυτικού. Προσέτι το 1894, στο Tyne της Αγγλίας ναυπηγήθηκε το πρώτο δοκιµαστικό τουρµπινοκίνητο που το ονόµασαν Tyrbinia. Ήταν ένα µικρό σκάφος 30 µέτρα επί 4. Στις δοκιµές, ανέπτυξε ταχύτητα 34 κόµβων. Δηµιούργησε κατάπληξη στους ναυτιλιακούς κύκλους, αλλά πολύ περισσότερη στο πολεµικό ναυτικό της Αγγλίας που αµέσως παρήγγειλε δυο αντιτορπιλικά. Επόµενο, ήταν το υπερωκεάνειο King Edward του 1901.
Ήδη από το 1897 έγιναν πειράµατα µε διάµεσα γρανάζια µμεταβίβασης κίνησης της προπέλας από την τουρµπίνα. Άλλο: το 1907 το Αµερικανικό πολεµικό ναυτικό εφήρµοσε την ηλεκτροκίνηση της προπέλας σε μεγάλα πολεµικά σκάφη. Την ηλεκτρική ενέργεια, παρήγαγαν µε µηχανές εσωτερικής καύσεως ή τουρµπίνες ατµού. Η πυρηνική ενέργεια, στην προώθηση εµπορικών βαποριών, προσφέρει µόνο την θερµότητα που χρειάζεται για να εξατµισθούν τα νερά των καζανιών. Τέτοιες κατασκευές όµως, είναι πολυδάπανες και ασύµφορες.
Το Cutty Sark πάντως ήταν το ταχύτερο πλεούµενο της εποχής του. Πολύ πιο γρήγορο και από τα τότε τελειότερα ατµοκίνητα υπερωκεάνεια του 1890. Προσπέρασε το καµάρι της Ρ&Ο Line, το Britannia, επιβατηγό της γραµµής Λονδίνου - Μελβούρνης και µεταφορέα ταχυδροµείου. Δηλαδή προσπερνούσε τα πάντα. Πολλές φορές ανέπτυξε, επί αρκετά ηµερόνυχτα συνεχώς, ταχύτητα των 17 κόµβων καθ' ώρα. Τόση ταχύτητα δεν µπορέσαµε ν' αναπτύξουµε όταν παραλάβαµε και δοκιµάζαµε εµείς το θρυλικό τουρµπινοκίνητο Tina Onassis, δηλαδή το 1954, ήτοι 64 χρόνια µετά το Cutty Sark.
Άλλο θέµα: το Cutty σε ένα ταξίδι προς το Semarang της Ιάβας, πέρασε δίπλα από το νησάκι Κrakatoa, στκ 13 Οκτωβρίου 1882, δηλαδή δέκα µήνες πριν από την τροµακτικότερη έκρηξη απ' όλες όσες έγιναν στην ιστορία αυτού του πλανήτη. Έχω στην βιβλιοθήκη µου το ηµερολόγιο του ιστιοφόρου εκείνου από το οποίο αντλώ πολλές πληροφορίες και περιγραφές. Επειδή όµως έχω κι άλλο ένα ηµερολόγιο του Αγγλικού ιστιοφόρου Charles Bal το οποίο, κατά σύµπτωση, ήταν σε µικρή απόσταση την στιγµή εκείνης της θεοµηνίας, θα ήθελα ν' αποσπάσω και να µεταφράσω λίγα λόγια από τις περιγραφές του Captain Jack Watson.
Λοιπόν: στις 9 το πρωί της Δευτέρας 26 Αυγούστου 1883 περάσαµε το νησάκι Princes, στο στενό Sunda, µεταξύ Σουµάτρας και Ιάβας. Στις 12 το µεσηµέρι φάνηκε ένα µέρος από το νησάκι Κrakatoa. Το υπόλοιπο ήταν σκεπασµένο µε µαύρα σύννεφα. Άνεµος µέτριος, Νότιο-Δυτικός. Αστραπές διέσχιζαν τα σύννεφα και βροντές δυνατές. Όλα δυνάµωναν συνεχώς. Όταν φθάσαµε στα 10 µίλια απόσταση, έχοντας το ηφαίστειο αριστερά µας, τότε αυξήθηκε ξαφνικά η δύναµη του ανέµου σε κατάσταση ξαφνικής ισχυρής θύελλας. Στις 4:15 το απόγευµα βρεθήκαµε στα 2 µίλια Νοτίως του Κrakatoa. Ο κωνοειδής κρατήρας σε υψόµετρο 812 µέτρων από την θάλασσα, κατακόκκινος, εξέβραζε αµέτρητες πυρακτωµένες πέτρες και στάχτες. Η ζέστη αφόρητος. Διέταξα την µείωση της ιστιοφορίας διά τον φόβον της πυρκαϊάς. Στις 5 το απόγευµα ο ουρανός σκοτείνιασε τελείως και µαύρος καπνός σαβάνωσε το καράβι. Πυκνή πτώση υπέρθερµης ελαφρόπετρας της οποίας µερικά τεµάχια ήταν τόσο µεγάλα, που αναγκαστήκαµε να καλύψουµε τα σπιράγια, και να φορέσουµε µπότες και καλύπτρες. Η κατάσταση της ατµόσφαιρας ήταν πράγµατι φοβερή. Αναγκάστηκα να τραβερσάρω το σκάφος. Το ηφαίστειο βρυχάτο µε διαδοχικές εκρήξεις. Ο Νότιο-Δυτικός άνεµος έγινε θύελλα. Στις 11 την νύκτα το Κrakatoa απείχε 10 µίλια πίσω αριστερά µας.
Ο πλοίαρχος Jack Watson συνεχίζει το ηµερολόγιο του καραβιού: Όλοι παρατηρούσαµε τις συνεχείς και αλλεπάλληλες εκρήξεις. Πύρινες µεγάλες µπάλες ξεχύνονταν από τα πλάγια του ηφαιστείου σε συνεχή ροή. Ο ναύτης, στην πλώρη που βυθοµετρούσε µε το σκαντάγιο, ανέβασε την βολίδα ζεστή από 30 οργιές βάθος. Από τα µεσάνυχτα έως τκ 4 το πρωί το καράβι, µε πολύ κόπο σώθηκε από το στόµα της κολάσεως. Ισχυροί άνεµοι, ευµετάβολοι από Νότιο - Νότιο-Δυτικοί έως Δυτικοί - Νότιο-Δυτικοί. Το ηφαίστειο εκρήγνυτο µε τόση δύναµη και θόρυβο σαν να επρόκειτο να εκραγεί ολόκληρος ο πλανήτης. Στατικός ηλεκτρισµός στην ατµόσφαιρα, ιδίως στα άκρα των κεραιών. Στις 6 το πρωί της Τρίτης 27 Αυγούστου 1883, καθάρισε λίγο η ατµόσφαιρα και αντικρύσαµε τκ στεριές σε απόσταση ενός µιλίου. Στο Anjer πλησιάσαµε τόσο κοντά, ώστε να βλέπουµε τα σπίτια χωρΙς τηλεσκόπιο. Στις 11 και 15 το πρωί το ΚRAΚATOA απείχε 30 µίλια από την πρύµνη µας.
Εδώ να σταµατήσουµε την µετάφραση του ηµερολογίου του πλοιάρχου Jack Watson και να δώσουµε λίγα ακόµη στοιχεία του µοναδικού εκείνου γεγονότος. Μεταφράζω από το Report οη Krakatoa της Αγγλικής Royal Society Committee έκδοση 1888: Η τροµακτική εκείνη έκρηξη έγινε παγκόσµια γνωστή και θεωρείται η ισχυρότερη στα ιστορικά χρόνια. Σήκωσε το φοβερότερο τσουνάµι, ύψους άνω των 30 µέτρων που πληµµύρισε όλες τις ακτές του Ινδικού ωκεανού και παρακάµπτοντας το ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας, βγήκε στον νότιο Ατλαντικό προχώρησε βόρεια, πέρασε τον Ισηµερινό της Γης, και ξέσπασε στις ακτές της Αγγλίας και της ΙρλανδΙας. Από την άλλη πλευρά, παράκαµψε το ακρωτήριο Χορν και βγήκε ακάθεκτο στο νότιο Ειρηνικό ωκεανό. Ειδικά στον 60ό νότιο παράλληλο γεωγραφικού πλάτους, που εΙναι ο µόνος χωρίς καθόλου στεριές, λέγεται πως έκανε δύο φορές τον γύρο της Γης. Όλοι οι επιζώντες, επιµένουν ότι ο κρότος της εκρήξεως ακούστηκε καθαρά σε αποστάσεις έως και 5.000 χιλιοµέτρων. Δηλαδή στη νότια Αυστραλία, στο νησί Kerguelen, στις Ινδίες και Κεϋλάνη, στις Σεϋχέλλες, Φιλιππίνες, Ιαπωνία, σε πολλά µέρη της Κίνας, Πακιστάν, Θιβέτ, παντού μέσα σε αυτή την ακτίνα. Οι διηγήσεις και οι µαρτυρίες για το Κrakatoa γεµίζουν τόµους. Αµέτρητα πλεούµενα χάθηκαν τότε. Πολλά περισσότερα όµως γλίτωσαν χάρη στη ναυτοσύνη των πληρωµάτων τους.
Όσο τα διαβάζω αυτά τα στοιχεία, σκέπτοµαι, αν συνέβαινε τώρα κάτι τέτοιο, κι ένα σύγχρονο κολοσσιαίο δεξαµενόπλοιο συναντούσε τσουνάµι των 30 µέτρων, τι θα γινόταν; Το πιθανότερο βέβαια θα ήταν ολική καταστροφή. Αυτά τα υπερβολικά µεγάλα δεξαµενόπλοια είχαν και υπερβολικό µήκος, τα οποία σε υψηλό κυµατισµό λυγίζουν επικίνδυνα και κατά µήκος, αλλά και σε στρέβλωση. Δηλαδή όταν στηριχθεί η µέση του σκάφους σε ένα µόνο κύµα, τότε δηµιουργείται κάµψη των άκρων και έξαρσις του µέσου. Αυτή η κάµψη στα Αγγλικά λέγεται Hogging. Αντιθέτως, όταν το σκάφος στηριχθεί σε δυο µεγάλα κύµατα, τότε δηµιουργείται παραµόρφωσις της τρόπιδας, δηλαδή κάµψη του µέσου προς τα κάτω και έξαρσις των άκρων. Αυτή η κάµψη λέγεται Sagging. Οι υπερκολοσσοί όµως έχουν και ένα τρίτο είδος κάµψεως, το Ragging. Να παρατηρείς την πρύµη να λυγΙζει προς τα δεξιά και ταυτοχρόνως η πλώρη να λυγίζει προς τ' αριστερά, και ... ν' ανατριχιάζεις! Εκείνα τα βαπόρια, εµείς οι Έλληνες τα ταξιδεύαµε επί πολλά χρόνια. Σήµερα πλέον δεν ναυπηγούνται τέτοια τέρατα, λόγω ελλεΙψεως ναύλων.
Μετά το 1869 έµεινε στην ιστορία ο επίµονος ανταγωνισµός των δυο σύγχρονων και ταχύτερων, τότε, φορτηγών ιστιοφόρων, δηλαδή του Cutty Sark και του Ίhermopylae. Κατέρριπταν συνεχώς πολλά ρεκόρ ταχύτητος, τουλάχιστον επί µια εικοσαετία. Σηµειωτέον ότι στα ιστιοφόρα για να κρατηθεί η ταχύτητα σταθερή, σε µήκος χρόνου, απαιτούνται συνεχείς ελιγµοί και διευθετήσεις των ιστίων από το πλήρωµα αλµπούρων. Πάντως, οι επιτυχίες εκείνων των καραβιών δεν χωρούν σ' ένα πόνηµα, ούτε καν σ' ένα βιβλίο. Να εξηγήσουµε, ότι το Cutty Sark δεν είναι όνοµα, αλλά ψευδώνυµο από ένα ποίηµα, του Άγγλου Robert Burns.
Ο ατµός πάλεψε αρκετές δεκαετΙες, διά να εκτοπίσει το ιστίο. Τον βοήθησε η διώρυγα του Suez που εγκαινιάστηκε στις 17 Νοεµβρίου 1869 και µείωσε τις αποστάσεις της Ευρώπης από την Ασία περίπου κατά 3.500 µίλια. ΕΙχαν όµως και τα βαπόρια τα µειονεκτήµατά τους. Τότε κατανάλωναν γαιάνθρακες και έπρεπε κάθε τόσο να σταµατούν για ν' ανθρακεύσουν. Εκτός αυτού, οι µηχανές, τότε, ήσαν µικρής αποδόσεως και ζηµιάρικες. Στους λέβητες ατµοποιούσαν θαλασσινό νερό µε ολέθρια αποτελέσµατα.
