Μια κουκίδα στο πέλαγος

Κείμενο - φωτογραφίες: Δημήτρης Καραγεωργίου

Εκείνο το πρωινό της 29ης Φεβρουαρίου 1968, τίποτα δεν έδειχνε για το κακό που θα γινόταν. Ώρα μία παρά τέταρτο. 7,1 ρίχτερ σείουν τον τόπο και καταστρέφουν τα πάντα. Ο τόπος ισοπεδώνεται. Μέσα στα ερείπια χάνονται είκοσι δύο ζωές. Κι ακόμα εβδομήντα δύο τραυματίες. Μαζί και οι κόποι μιας ζωής. Παντού χαλάσματα, πόνος, οδύνη, απελπισία.

 

Εκείνο όμως που κατάστρεψε τον Αϊ Στράτη, δεν ήταν αυτός ο ίδιος ο σεισμός. Η ολοκληρωτική καταστροφή ήρθε μετά, όταν η χούντα της εποχής αποφάσισε να " βοηθήσει " το νησί. Ο παλιός οικισμός, απλωνόταν στο ύψωμα, πάνω από το λιμάνι. Εκεί ανέβηκαν οι μπουλντόζες που ισοπέδωσαν τα πάντα, ερείπια και μνήμες. Για την " αποκατάσταση " των κατοίκων, τα περιβόλια και τα μποστάνια που βρίσκονταν πιο χαμηλά, ισοπεδώθηκαν σε χρόνο ρεκόρ. Και εκεί στήθηκαν τα καινούργια τσιμεντένια κουτιά για να χωρέσουν όπως όπως οι απελπισμένοι κάτοικοι. Και όπως διηγούνται οι παλαιότεροι, λίγο μετά την καταστροφή, για την εκτίμηση της κατάστασης, επισκέφθηκε το νησί κάποιος αξιωματικός, που πρότεινε την περίφραξη του κατεστραμμένου οικισμού. Έτσι θα μπορούσε ο κάθε νοικοκύρης να φροντίσει το σπίτι του με κάποιο τρόπο. Οι μπουλντόζες όμως έδωσαν τέλος στην όποια ελπίδα. Τα μηχανήματα ρουφηξαν κυριολεκτικά την άμμο για να στήσουν οι εργολάβοι το νέο οικισμό. Και δεν είναι περίεργο, πως για τον αξιωματικό εκείνο - ταξίαρχος ήταν - δεν ξανακούστηκε τίποτα ποτέ.
Ευρήματα από ανασκαφές, μαρτυρούν ότι το νησί είχε κατοικηθεί ήδη από τη μυκηναϊκή περίοδο. Συγκροτημένα άρχισε να κατοικείται στα τέλη του 10ου αιώνα, την ακμή της μεσοβυζαντινής περιόδου, όταν και παραχωρήθηκε από τον Βασίλειο Β’ Βουλγαροκτόνο, στη Μονή Μεγίστης Λαύρας. Καθεστώς που διατηρήθηκε μέχρι και τον δέκατο τέταρτο αιώνα. Για πρώτη φορά ερημώθηκε από τους πειρατές και δεύτερη από τους Τούρκους. Με την πάροδο του χρόνου, ο πληθυσμός αυξάνεται. Ήδη από το δέκατο έβδομο αιώνα αναπτύσσεται και το εξαγωγικό εμπόριο των προϊόντων του νησιού. Στα τέλη της δεκαετίας του 1880, στο νησί κατοικούσαν σχεδόν χίλιοι κάτοικοι, ενώ στις αρχές του εικοστού έφτασαν τους χίλιους εξακόσιους. Όταν λειτούργησε το στρατόπεδο εκτοπισμού, όλοι μαζί έφτασαν τις έξι χιλιάδες. Σήμερα έχουν απομείνει διακόσιοι δέκα.
Το Βενιζελικό ιδιώνυμο, " δώρισε " στο νησί τους πρώτους εξόριστους, που επί δικτατορίας Μεταξά έγιναν πολύ περισσότεροι. Ακολούθησαν ο εμφύλιος και το αντάρτικο, που " βοήθησαν " να φθάσουν τις τέσσερις χιλιάδες, οργανωμένοι όλοι μαζί σε στρατόπεδο που συνέχισε να λειτουργεί μέχρι το 1963 όταν έκλεισε οριστικά. Οι παλαιότεροι, έχουν να λένε πως οι κρατούμενοι οργάνωναν ακόμη και θεατρικές παραστάσεις. Κάποιοι από τους ντόπιους κατάφερναν να τις παρακολουθούν κρυμμένοι κάτω από τις βαριές χλαίνες τους. Ήταν η εποχή, όπου η μεγαλόπρεπη “ Μαράσλειος και Λογοθέτειος σχολή “ χρησιμοποιούνταν σαν μαγειρείο και κοιτώνες για τους χωροφύλακες. Σήμερα τίποτα δεν θυμίζει εκείνα τα χρόνια, και ανακαινισμένη πια, προορίζεται για συνεδριακό κέντρο και ξενώνας.
Η πρόσβαση στο νησί γίνεται μόνο με πλοίο. Η σύνδεση γίνεται κυρίως με τη Λήμνο, όλες τις εργάσιμες ημέρες. Υπάρχει επίσης σύνδεση από το λιμάνι του Λαυρίου δύο φορές την εβδομάδα. το ίδιο και από το λιμάνι της Καβάλας. Επειδή όμως τίποτα δεν είναι σίγουρο, θα πρέπει οι " ενδιαφερόμενοι " να επικοινωνούν με τα πρακτορεία.
Αν σήμερα ο επισκέπτης εντυπωσιάζεται από την ομορφιά του τόπου, είναι δύσκολο να φανταστεί την εικόνα με ολόκληρο τον παλιό οικισμό. Προηγούμενη πατρίδα για τους Αγιοστρατίτες, η Μικρά Ασία. Όταν γύρισαν στο νησί, οι αποσκευές τους εκτός από πλούτο και αγαθά, είχαν ακόμα εκείνη τη σπάνια νοοτροπία των ανθρώπων της, αλλά και τις συνήθειες τους, που εκφράστηκαν με τον τύπο και την αρχιτεκτονική των σπιτιών. Μικρές πέτρινες κατασκευές, με ξύλινα μπαλκόνια και τα χαρακτηριστικά τους υποστυλώματα. Έχουν περάσει χρόνια από τότε, όμως οι μνήμες μένουν.
Η περιπλάνηση στον οικισμό και γύρω από αυτόν, δεν είναι μεγάλη ούτε κουραστική. Στην κορυφή του λόφου, διακρίνεται το εκκλησάκι του Αϊ Γιάννη με το κοιμητήριο. Λίγο πιο κάτω, στα όρια του οικισμού δεσπόζει το κτίριο της Σχολής. Στην άκρη του βράχου, ένας μικρός σταυρός, έχει τοποθετηθεί για να θυμίζει τη θέση του Αϊ Στράτη, προστάτη του νησιού, που ακολούθησε τη μετασεισμική μοίρα του χωριού. Η πλατεία βρίσκεται στη μέση του οικισμού και εκεί δεσπόζει ο μητροπολιτικός ναός της Γέννησης του Χριστού. Το πρώτο κτίσμα χρονολογείται από το 1861 και το 1930 με δωρεά Ν. Ι. Μακρή, χτίστηκε το κωδωνοστάσι του. Τόσο η Εκκλησία, όσο και το κωδωνοστάσιο, δεν είχαν πολλές ζημιές από το σεισμό, όμως οι εργολάβοι της χούντας δεν δίστασαν να το κατεδαφίσουν, και στη θέση του μία " σηκώσουν " αυτό το τσιμεντένιο κτίσμα. Εκεί λειτουργεί ο παπά Άγγελος και θα σας διηγηθεί λίγα από τα κομμάτια της δύσκολης ιστορίας του ναού, που κυριολεκτικά φυλάει σαν κόρη οφθαλμού. Η δημοσιότητα δεν είναι το ζητούμενο, γι αυτό μέσα στο ναό οι φωτογραφικές μηχανές μένουν κλειστές.
Δεν έχουν περάσει πολλά χρόνια, όταν το νησί απέκτησε ασφαλτόδρομο μήκους τριών χιλιομέτρων, που συνδέει τον οικισμό με το ύψωμα του Προφήτη Ηλία και ένα δίκτυο βατών χωματόδρομων που επιτρέπουν την πρόσβαση σε ολόκληρο σχεδόν το νησί. Ο δρόμος για το νότιο τμήμα του νησιού, ξεκινά πεντακόσια μέτρα πριν το τέλος του ασφαλτόδρομου και έχει μήκος δέκα χιλιόμετρα μέχρι το νοτιότερο σημείο, τον κάβο Τρυπητή, όπου και το μνημείο προς τιμήν του παλικαριού της πολεμικής Αεροπορίας Νίκου Σιαλμά. Στη διαδρομή, θα δείτε σημασμένες διασταυρώσεις που οδηγούν στις μοναδικής ομορφιάς δυτικές παραλίες του νησιού. Λίγα μέτρα μετά τη διασταύρωση με τον κεντρικό χωματόδρομο, υπάρχει μία ακόμη που οδηγεί στο ξωκλήσι και την παραλία του Αγίου Αντωνίου. Ένα δεύτερο δίκτυο χωματόδρομων διευκολύνει την πρόσβαση στο βόρειο και ανατολικό τμήμα του. Βόρια επίσης από τον οικισμό, βρίσκεται το ελικοδρόμιο, ενώ λίγο πριν από αυτό θα δείτε τη διασταύρωση που οδηγεί στο βόρειο τμήμα του νησιού, όπου και η μεγαλύτερη παραλία του Αιγαίου, το Αλωνίτσι, μήκους τεσσάρων χιλιομέτρων.
Αν και μικρό νησί ο Αι Στράτης, διαθέτει πολλές πανέμορφες και πεντακάθαρες αμμουδιές. Οι πιο πολλές στις δυτικές ακτές. 6 χλμ. από τον οικισμό, με εύκολη πρόσβαση, η παραλία του Αγίου Δημητρίου, με σκιά από βελανιδιές. Λίγο πιο μακριά, στα 8,5 χλμ. οι παραλίες Φτελιό και Λοιδαριό, που πρέπει να πάτε οπωσδήποτε. Ακολουθείτε τον κεντρικό χωματόδρομο και 1,5 χλμ. μετά το τέλος του ασφαλτόδρομου, θα δείτε τη διασταύρωση. 3χλμ. μετά, ο δρόμος διακλαδίζεται αριστερά προς Φτελιό και δεξιά προς Λοιδαριό. Στο Φτελιό δεν υπάρχει σκιά. Για το Λοιδαριό, θα αφήσετε το αυτοκίνητο περί τα πεντακόσια μέτρα πριν, σε μια ρεματιά. Αυτή η παραλία, είναι κατά την άποψη μου και η ωραιότερη. Κατηφορίζοντας προς τις παραλίες του Φράγκου και της Τρυπητής, να ξέρετε πως θα αφήσετε το αυτοκίνητο λίγο πιο ψηλά. Για την Τρυπητή, όπως και για το μνημείο του Νίκου Σιαλμά του αδικοχαμένου ηρωα που συνετρίβη με το αεροπλάνο του κατά τη διάρκεια αναχαίτισης, το δρόμο κλείνει μια αυτοσχέδια πόρτα από πλέγμα. Χωρίς σχόλια, προχωρήστε για το μνημείο, γιατί φαίνεται πως κάποιος θεωρεί πως οι θυσίες των άλλων δεν τον αφορούν …
Πιο ψηλό σημείο στον Αι Στράτη, το Σημάδι, στα 294 μέτρα. Από εκεί μπορείτε πανοραμικά, να δείτε τον σκληρό και άγονο τόπο. Η επιβίωση δύσκολη. Δεν έγινε τυχαία τόπος εξορίας. Από την περιήγηση λοιπόν, θα δείτε το λιγοστό πράσινο, το Μετόχι της Μονής Μεγίστης Λαύρας και το βελανιδόδασος στην περιοχή Αυλάκια. Όλη η ζωή, βρίσκεται στο μοναδικό οικισμό, απλωμένο στα πεδινά πια, γύρω από το λιμάνι. Υπάρχουν περί τα 50 δωμάτια που μπορούν να φιλοξενήσουν επισκέπτες, με αρτιότερο τον “Ξενώνα Αι Στράτη”. Στα μικρά παντοπωλεία, με εξοπλισμό και εικόνα που παραπέμπουν σε δεκαετίες πριν, δεν λείπει τίποτα. Ενοικιαζόμενα αυτοκίνητα και μηχανάκια υπάρχουν. Ο Μήτρος φτιάχνει παγοκολώνες και τις φέρνει στο ντοκο, το μπαράκι στο λιμάνι έχει ξύλινη σκεπή στα τραπεζάκια έξω. Η “ΒΕΡΑΝΤΑ” η μοναδική ταβέρνα – για φαγητό υπάρχουν και άλλες λύσεις – σερβίρει σε τεράστιες μερίδες, το βενζινάδικο της ΕΛΙΝ έχει πάντα καύσιμα και το προσωπικό στο λιμενικό φυλάκιο, παραδίδει μαθήματα ευγένειας. Φρέσκο ψάρι, ντόπια κρεατικά, τσιπουρομεζέδες, λιαστό χταποδάκι, ντέρμπι στο τάβλι, την πρέφα την μπιλότα.
Φέτος, καλοκαιράκι μύριζε όλο το χειμώνα σχεδόν. Γεγονός από περίεργο μέχρι παράδοξο και φταίμε όλοι γι αυτό. Οι σκαφατοι σαν και του λόγου μου, έχουμε ξεκινήσει τις προετοιμασίες δια το θέρος… Με τέτοιο δικό σας μέσο λοιπόν, θα έχετε τη δυνατότητα για τον περιπλου και την πρόσβαση σε αμμουδιές όπου δεν πάει ούτε χωματόδρομος. Και είναι αρκετές. Το ίδιο και οι σπηλιές. Χρειάζονται μόλις 16 μιλια. Μισό μίλι απέναντι από το βόρειο άκρο, βρίσκεται η βραχονησίδα Βέλια. Στο πέρασμα υπάρχει ύφαλος και ισχυρά ρεύματα . Λίγο έξω από το λιμάνι, με ρότα Ν. θα βρείτε μια, με δυο εισόδους , που η διαδρομή της έχει σχήμα πετάλου. Μπαίνεις από τη μια και βγαίνεις από την άλλη. Αν ο καιρός είναι καλός και δεν έχει ρεστία, περάστε παρακαλώ, για να θαυμάσετε αυτό που λέμε φυσικό τοπίο και νοιώσετε ποιος είναι το αφεντικό …
Στον Αι Στράτη δεν υπάρχουν τροχοφόρα, φασαρία, άγχος, ρολόγια και υποχρεώσεις.
Ηρεμία, ησυχία, ρυθμοί χαλαροί. Μια χούφτα άνθρωποι, σε μια κουκίδα στο χάρτη. Και τριγύρω μπλε.
Χωρίς γκρι …