Κείμενο : Γιώργος Στογιάννης

Από την εποχή που ήμουν φοιτητής και μετά, όταν πρωτομπαρκάρισα στα βαπόρια, νόμιζα ότι τις πιο τρανταχτές φουρτούνες θα τις συναντούσα στις πιο βαθιές θάλασσες. Γι’ αυτό έκανα ένα δικό μου κατάλογο, σε μία σελίδα τετραδίου με τα μεγαλύτερα βάθη, όσα ξεπερνούσαν το ύψος της κορυφής του Everest, δηλαδή τα 8.848 μέτρα ...

Τη σύντομη αυτή λίστα, που σώθηκε μαζί με άλλες σημειώσεις, την παραθέτω εδώ, σε μέτρα, για όσους ενδιαφέρονται:

ΟΝΟΜΑΣΙΑ               ΩΚΕΑΝΟΣ          ΣΤΙΓΜΑ                 ΠΕΡΙΟΧΗ                ΒΑΘΟΣ
 

Τάφρος Μαριάνα       Ειρηνικός          13° Β-145° Α        Νησάκι Ικουάµ           11.022
.». Τόνγκα                         "                230Ν -173° Δ       Νησάκια Τόνγκα         10.882
-" - Ιαπωνίας                     "                 31°Β-143°Α         Χονσού Ιαπωνίας       10.554
-" - Κουρίλων                    "                44° Β-150° Α       Χοκαίντο Ιαπωνίας      10.542
-" - Μιντανάο                     "               10° Β -127° Α    Φιλιππίνες - Ντιναγκάτ   10.497
-" - Πουέρτο Ρίκο       Ατλαντικός      20° Β - 068° Δ   Δοµινικανή Δηµοκρατία    9.220

 

Και όμως, σε αυτές τις περιοχές δεν συνάντησα ποτέ υπερβολικές καταστάσεις γιατί τα θαλάσσια κύματα δεν σχετίζονται με το βάθος του νερού, αλλά κυρίως με ην περιοχή που μαστίζεται από τυφώνες την εποχή των πιο ισχυρών ανέμων. Επίσης έχουν σχέση με το πόσο ανοιχτή είναι η θάλασσα στο στίγμα που θα συναντήσουμε το κύμα. Η επίδραση του δυνατού ανέμου επηρεάζει την επιφάνεια της θάλασσας, για να δημιουργήσει κάποιο κυματισμό, μέχρι το βάθος των 120 μέτρων. Πιο βαθιά, τα νερά είναι τελείως ήρεμα, εκτός υποβρυχίων ρευμάτων.

Τα κύματα της θάλασσας πολλές φορές έχουν γίνει θέμα των ποιητών, ζωγράφων, μουσικών και γενικότερα του καλλιτεχνικού κόσμου. Ζωτικότερα όμως και με περισσότερο ενδιαφέρον ασχολούνται όσοι έχουν σχέση με τη ναυτιλία γιατί για αυτούς τους ανθρώπους είναι ζήτημα επιβίωσης.

Η ναυτική πείρα και η συστηματική παρακολούθηση έχουν καταλήξει σήμερα σε ένα αληθινό θησαυρό γνώσεων για τα μεγάλα κύματα του ωκεανού. Τα διάφορα συμπεράσματα είναι πολύτιμα τώρα που δεν αντιμετωπίζουμε έναν άγνωστο εχθρό, αλλά απλά ένα από τα στοιχεία της φύσης.

Τέσσερις είναι οι αιτίες δημιουργίας των κυμάτων: Ο άνεμος, οι παλιρροιακές δυνάμεις Ήλιου – Σελήνης, η ενεργητικότητα υποβρύχιων ηφαιστείων και οι αναταράξεις του βυθού από σεισμούς.

Επίσης τέσσερα είναι τα χαρακτηριστικά του κύματος Το μήκος, δηλαδή η οριζόντια απόσταση μεταξύ δύο κορυφών, το ύψος, που μετριέται κάθετα από τον πάτο της κοιλότητας μέχρι την κορυφή, η περίοδος, δηλαδή ο χρόνος μεταξύ της διαδοχικής διάβασης δύο κυμάτων από ένα σταθερό σημείο και τέλος, η ταχύτητα διαδρομής του στο χώρο.

Υπάρχει ένας εμπειρικός όρος που προέρχεται από την προαιώνια αλάνθαστη ναυτική πείρα. Η φόρα(?) του κύματος, δηλαδή η απόσταση που έχει διατρέξει από το στίγμα της γέννησής του μέχρι να φτάσει, χωρίς εμπόδιο, να συγκρουστεί με το βαπόρι. Για να σχηματιστούν μεγάλα ωκεάνια κύματα χρειάζεται φόρα μήκους τουλάχιστον 700 μιλίων με πολύ σφοδρό άνεμο.

Εδώ πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ότι η μετακίνηση ενός κύματος δεν σημαίνει και τη μετακίνηση του νερού. Μόνο το σχήμα του κύματος κινείται. Τα μόρια του νερού διαγράφουν μια ελλειπτική τροχιά και επιστρέφουν σχεδόν στην αρχική τους θέση. Η μαθηματικά σχέση μεταξύ του ύψους και του μήκους είναι ένα προς είκοσι (1/20), θεωρητικά. Στην πράξη αλλάζουν πολλά.

Υπάρχουν ορισμένοι αριθμοί σχετικά με τα θαλάσσια κύματα που όταν δημοσιεύονται προκαλούν δέος στους αναγνώστες. Θα ήταν όμως αδύνατο να περιγράψουμε τα συναισθήματα που προκαλούν οι γίγαντες αυτοί των ωκεανών στις ψυχές των ναυτικών όταν τους αντικρίζουν και παλεύουν μαζί τους.

Στον Ατλαντικό ωκεανό, με φόρα 800 μιλίων, έχουν μήκος περίπου 400 μέτρα, περίοδο 33 δευτερόλεπτα, ύψος 20 μέτρα και μέση ταχύτητα την ώρα 44 χιλιόμετρα την ώρα. Στον Ειρηνικό ωκεανό αυξάνουν οι διαστάσεις γιατί είναι πολύ μεγαλύτερη η φόρα τους. Ακραία επιστημονική καταγραφή από ειδικούς κυματογράφους της στεριάς αναφέρει ύψος 37 μέτρα, μήκος 760, περίοδο 51 δευτερόλεπτα. Σε επίσημες αναφορές πλοιάρχων έχουν αναφερθεί τα πιο μεγάλα κύματα. Υπάρχουν αρχεία αναφορών στο Αγγλικό ναυαρχείο από το 1830 μέχρι σήμερα, οι περισσότερες στην περιοχή της Νοτίου Αφρικής.

Ήταν αρκετές αυτές οι αναφορές και δεν γινόταν να αγνοηθούν. Ανέλαβαν να τις εξετάσουν οι αρχές την Νοτιοαφρικανικής Ένωσης. Όλες μαρτυρούσαν ένα ξαφνικό, μοναδικό κύμα, μετωπικού ύψους από 70 έως και 100 μέτρα που κυριολεκτικά διέλυσε όποιο βαπόρι βρέθηκε στο δρόμο του. Οι επιζώντες, ελάχιστοι. Οι αρχές προβληματίστηκαν. Ήταν απίστευτο και έξω από κάθε εμπειρία και λογική. Είχαν όμως μπροστά τους ανθρώπους τη θάλασσας, ψημένους ναυτικούς, μορφωμένους πλοίαρχους, που δεν μπορούσαν να τους απορρίψουν.

Όσο περνούσαν τα χρόνια ο φάκελος φούσκωνε με καινούριες μαρτυρίες, πολύ συνταρακτικές. Περίπου το 1930 το κύμα φάντασμα πείρε την ονομασία ως ABNORMAL, ανώμαλο. Η πλειοψηφία των μαρτύρων το συνάντησε στα ανοιχτά των νότιο-ανατολικών ακτών της Νότιας Αφρικής, δηλαδή στο νότιο Ινδικό ωκεανό, μεταξύ των παραλλήλων 29ο – 34ο νοτίου πλάτους και πάντοτε μέσα από την ισοβαθή των 400 μέτρων.

Οι επισκέψεις των λιμεναρχών προς τους πλοίαρχους όλων των βαποριών που έφταναν σε λιμάνια της περιοχής ήταν τακτικές και πάντοτε με τις ίδιες ερωτήσεις. Αλλά και η απάντηση ήταν στερεότυπη: << μεγάλα κύματα σε αυτή την περιοχή έχουμε συναντήσει όλοι οι ναυτιλλόμενοι. Αλλά σε καμία περίπτωση τέτοιου μήκους και ακόμα ποτέ, μα ποτέ μόνο ένα μοναχό του, ένα τέρας των 100 μέτρων!>>. Τελικά, με την ολοκληρωτική καταστροφή του ατμόπλοιου ORANJEFONTEIN, στις 28 Δεκεμβρίου 1959, και με την επιτακτική ανάγκη να βρεθεί τι συμβαίνει, την έρευνα ανέλαβε το πανεπιστήμιο του Johannesburg. Σχημάτισαν μια επιστημονική επιτροπή με μέλη από διάφορες ειδικότητες και εξέδωσαν ένα λεπτομερή κατάλογο βαποριών που καταστράφηκαν τα τελευταία 130 χρόνια. Τότε ήμουν υποπλοίαρχος στο δεξαμενόπλοιο OLYMPIC STORM. Όλα τα ανώμαλα αυτά κύματα είχαν την ίδια κατεύθυνση, από νότιο-δυτικά προς βόρειο-ανατολικά, δηλαδή παράλληλα προς τη στεριά. Το σημειώνω αυτό γιατί είναι η αιτία που ποτέ δεν ξέσπασαν στην ακτή, όπου ασφαλώς θα είχαν χιλιάδες θύματα. Τα κύματα αυτά θα πρέπει να έρχονται από τον Ανταρκτικό ωκεανό, δηλαδή έχουν διανύσει απόσταση, για φόρα, τουλάχιστον 2.100 ναυτικά μίλια.

Όταν πλοιάρχευσα, το 1964, με έστειλαν και εμένα σε αυτή την εγκύκλιο του πανεπιστημίου, μόνο που τώρα τα συγκεκριμένα κύματα ονομάζονταν FREAK, δηλαδή: Αφύσικα ή παράξενα. Τα βαπόρια που αναφέρει ότι έπαθαν καταστροφή τα τελευταία χρόνια είναι αρκετά. Παραθέτω μερικά, έτσι για την ιστορία: Το Ελληνικό WORLD GLORY, που κόπηκε στα δύο, το Βέλγικο SVEALAND, τα Βρετανικά THOMAS DAVIE και CITY OF LONDON, το Αμερικάνικο ESSO LANCHASTER, το Αργεντίνικο SOUTHERN CROSS και άλλα δέκα. Το μεγαλύτερο από αυτά ήταν το SVEALAND φορτωμένο με 258.000 τόνους ακάθαρτο πετρέλαιο, με βύθισμα 22 και μήκος 363 μέτρα. Την εγκύκλιο αυτή την έχω ακόμα. Την υπογράφουν καθηγητές πανεπιστημίου, μετεωρολόγοι και διοικητές του πολεμικού ναυτικού του Cape Town. Το ζουμί είναι ότι ποτέ δεν δόθηκε μια ικανοποιητική εξήγηση

Προσωπικά δεν συνάντησα τέτοιο κύμα, ούτε και είχα να προτείνω κάποια πιθανότητα που ίσως έλυνε το μυστήριο. Το μεγαλύτερο κύμα που είδαν τα μάτια μου και επειδή δεν είχα κινηματογράφο, το μέτρησα με το δικό μου τρόπο, δηλαδή με Τριγωνομετρικό Λόγο. Δεν το δέχτηκαν οι ναύαρχοι. Εξ’ άλλου, ήταν μικρότερο από αυτό που ζητούσαν. Θεώρησα καθήκον μου να τους στείλω μια έκθεση των συμβάντων. Ήταν σε ένα ταξίδι από Σαουδική Αραβία προς Αργεντινή. Ήμουν πλοίαρχος στο ASSOS BAY, πετρελαιοφόρο 320.000 τόνων, βαρυφορτωμένο με 24 μέτρα βύθισμα, και μήκος 410 μέτρα, τον Μάιο του 1993. Στη μέση περίπου της απόστασης από τον κάβο Agulhas προς Rio de la Plata, και σε νότιο πλάτος 35 μοίρες, μας έπιασε ένας μαΐστρος λυσσασμένος. Στην αρχή αναγκάστηκα να κόψω ταχύτητα γιατί χτυπούσε πολύ η δεξιά μάσκα. Όσο περνούσαν οι ώρες όμως δυνάμωνε και τα δελτία που παίρναμε στο Fax δεν μας έδιναν ελπίδες. Ήταν Χειμώνας για το νότιο Ατλαντικό και κάπως περίμενα την κακοκαιρία, αλλά όχι αυτή τη χάση κόσμου. Το ανεμόμετρο έδειχνε πάνω από 39 μέτρα το δευτερόλεπτο, δηλαδή είχε περάσει τα 12 μποφόρ. Τα κύματα βουνά και το ανεμόβροχο σκέτη αλμύρα. Το πιο περίεργο που θυμάμαι ήταν το χρώμα του ουρανού. Ζωηρό ανοιχτόχρωμο βυσσινί.

Το βαρόμετρο κόντευε να πιάσει πάτο. Έκοψα κι άλλο τις στροφές της προπέλας, ίσια να κυβερνάει και γύρισα την πορεία 20 μοίρες ανατολικότερα για να μειώσω τη γωνία που χτυπούσε η θάλασσα τη δεξιά μάσκα. Το βαπόρι είχε φορτώσει με ηλεκτρονικό υπολογιστή. Καινούριο, ένας χαλύβδινος κολοσσός. Εξ’ αιτίας του μήκους του, υπέφερε όταν καβαλούσε το κύμα και προσπάθησα να το βοηθήσω με το γέρσιμο. Δηλαδή, όταν το σκάφος ανέβαινε στο ογκώδες κύμα: Τιμόνι 15-20 μοίρες δεξιά. Όταν έφθανε στην κορυφή: Τιμόνι στη μέση. Μόλις άρχιζε να κατηφορίζει, τιμόνι ελαφρά αριστερά.

Είναι πολύ κουραστική διαδικασία, να γίνεται συνέχεια, σχεδόν κάθε ένα η δύο λεπτά. Τα τανύσματα όμως και οι ροπές κάμψης που απεικονίζονταν στην αρχική οθόνη, μας προκαλούσαν ρίγος. Σε μία τέτοια κάμψη των δικών, κατά το μήκος, υπάρχει κίνδυνος να κοπεί ένα βαρύ βαπόρι. Μόλις την γλυτώναμε από ένα κύμα, περίμενα αμέσως να δώσω εντολή για το επόμενο, που φαινόταν να έρχεται κατά πάνω μας σαν κινούμενο βουνό

Ξαφνικά, αυτό που είδα ήταν απίστευτο και όμως αληθινό. Πίσω από το επόμενο κύμα που μας πλησίαζε υπήρχε ένα άλλο, τέρας, πολύ πιο ψηλό, με αναπάντεχο όγκο. Σαν αστραπή πέρασε απ το μυαλό μου η εγκύκλιος του πανεπιστημίου του Johannesburg. Πήρα στο χέρι μου το εξάντα και περίμενα να περάσει το κανονικό κύμα. Μόλις ίσιωσε το βαπόρι τράβηξα το ύψος του Μπαμπούλα από τη ρίζα μέχρι την αναθεματισμένη κορφή του. Όσο μπορούσα πιο σταθερά και ψύχραιμα. Άκουσα τότε τον Κερκυραίο τιμονιέρη να φωνάζει: Παναγιά μου! Άγιε μου Σπυρίδωνα!

Υπολόγισα, με το μάτι, ότι η γέφυρά μας απείχε από τη ρίζα του περίπου 500 μέτρα. Το ύψος στο εξάντα ήταν 5 μοίρες και 19 πρώτα λεπτά. Γωνία ξεκάθαρη. Φυσικά, για να είναι ο τελευταίος υπολογισμός πρέπει να δεχθούμε ορισμένες προϋποθέσεις: 1) Την ακριβή λήψη της γωνίας και την ανάλογη διόρθωση για το ύψος οφθαλμού, δηλαδή μείον 17 πρώτα λεπτά. 2) Το όριο λάθους στην εκτίμηση της πλευράς α, δηλαδή της αποστάσεως που είχα εκείνη τη στιγμή από τη ρίζα του κύματος. 3) Ότι το μέτωπο του κύματος ορθωνόταν κάθετα, για να έχουμε ορθογώνιο τρίγωνο.

Ονομάζουμε λοιπόν, στο τρίγωνό μας, τη γωνία που μετρήσαμε, στον οφθαλμό του παρατηρητή, γωνία Θ, η οποία διορθωμένη είναι 5 μοίρες και 02 πρώτα λεπτά. Την απόσταση παρατηρητή – ρίζας την ονομάζουμε πλευρά α = 500 μέτρα, και το ζητούμενο μετωπικό ύψος του κύματος το ονομάζουμε πλευρά γ. Οι πλευρές α και γ είναι, φυσικά, οι κάθετες του τριγώνου.

Εφαρμόζοντας τον τύπο γ = α x εφΘ, δηλαδή το μήκος σε μέτρα της πλευράς γ ισούται με το μήκος σε μέτρα της πλευράς α επί την εφαπτομένη της γωνίας Θ.

Και επιλύουμε γ = 500 x 0,008807 = 44,035 μέτρα. Αν θυμηθούμε πως το υψηλότερο κύμα θύελλας ου καταγράφηκε επισήμως ήταν 38 μέτρα, τότε αυτό των σαράντα τεσσάρων θα ήταν σίγουρα ανώμαλο ή αφύσικο. Οι κύριοι που το απέρριψαν μπορεί σαν αξιόλογα άτομα να είχαν θέση στις επιτροπές, αλλά πάντως κανένας τους δεν ήταν ναυτικός, ούτε υπεύθυνος για τη ζωή και το θάνατο 50 ατόμων, που προφανώς, συντηρούσαν άλλες τόσες οικογένειες . Από αυτή τη θεομηνία γλυτώσαμε τότε με απώλειες μόνο στα σίδερα, αλλά όχι σε ανθρώπους.

Έψαξα πολύ να βρω πως μετρήθηκε το κύμα τω 38 μέτρων ύψους που θεωρείται, ως σήμερα, παγκοσμίως παραδεκτό, το υψηλότερο όλων. Το βρήκα στο Lloyd’s calendar. Ήταν το Αμερικανικό πολεμικό RAMARO, στις 6 Φεβρουαρίου 933, σε ταξίδι από τη Μανίλα στο Σαν Ντιέγκο της Καλιφόρνια. Με πρύμνιο άνεμο 12 μποφόρ. Το μέτρησε ο αξιωματικός της βάρδιας στο σεληνόφωτο, με το μάτι, χωρίς όργανα, παίρνοντας μια ευθεία γραμμή από την βαρδιόλα μέχρι μια σιδερένια δεσιά της σκοπιάς του μεγάλου καταρτιού, προς τα πίσω.

Όταν έφτασε στο Σαν Ντιέγκο, από τα σχέδια που είχαν στο ναύσταθμο, για το ύψος της δεσιάς, αποφάνθηκαν πως το κύμα είχε ύψος 38 μέτρα. Δυστυχώς αυτός ο… παιδαριώδης υπολογισμός έγινε δεκτός από τους επιστήμονες όλου του κόσμου, που έλαβαν μέρος στη σύνοδο του επόμενου γεωφυσικού έτους.

Πριν τελειώσω θέλω να αναφέρω τον αντρισμό και τη ναυτοσύνη των αξιωματικών και του πληρώματος, που στα εφιαλτικά εκείνα τρία ημερόνυχτα εκτελούσαν χωρίς σταματημό και κούραση όλες τις εντολές μου.