Κείμενο : Γιούλη Παρθένη

Εικόνες : Δημήτρης Καραγεωργίου

Ένα ξεχωριστό χωριό, διατηρητέο μνημείο, το μεγαλύτερο χωριό της Χίου, το ξακουστό Πυργί, το έχω αγαπήσει για πολλούς λόγους, όπως ...

• Το εικαστικό αποτέλεσμα από τη μοναδική ασπρόμαυρη γεωμετρική διακόσμηση των εξωτερικών τοίχων των σπιτιών, τα περίφημα ξυστά,
• Τον ιδιόρρυθμο, γρήγορο κι ορμητικό Πυργούσικο χορό,
• Τη μοναδική γεύση από το δάκρυ του μαστιχόδεντρου, αν το γευτείς την ώρα που στάζει από το δέντρο,
• Το κολύμπι στο …απέραντο μαύρο, στα Μαύρα Βόλια

Ο οικισμός βρίσκεται κτισμένος μακριά από τη θάλασσα, αθέατος απ' αυτήν κι αποτελεί ένα μεσαιωνικό χωριό φρουριακού τύπου. Υπάρχουν ενδείξεις ότι το χωριό χτίστηκε κατά την περίοδο της γενουάτικης κατοχής της Χίου, στα τέλη του 14ου αιώνα με αρχές του 15ου , από κατοίκους διαφόρων κοντινών οικισμών που συνενώθηκαν για λόγους ασφαλείας . Ο φρουριακός του χαρακτήρας οφείλεται στην συνήθεια των Γενουατών να δημιουργούν καλά οχυρωμένα χωριά, ειδικά σε περιοχές πλούσιες, με ακμάζουσα γεωργική παραγωγή κι εμπορική δραστηριότητα, όπως ολόκληρο το νησί της Χίου. Το ευτύχημα είναι ότι το χωριό δεν έπαθε ζημιές από τον καταστροφικό σεισμό που συγκλόνισε το νησί το 1881 κι έτσι αποτελεί μέχρι σήμερα αυθεντικό μάρτυρα του μεσαιωνικού παρελθόντος της περιοχής.

Τα σπίτια του χωριού είναι σφιχτά δεμένα το ένα με το άλλο ώστε να σχηματίζουν ένα συμπαγές σύνολο. Τα σοκάκια είναι πλακόστρωτα, στενά και συνδέονται με την κεντρική πλατεία. Οι εξωτερικοί τοίχοι περιλαμβάνουν γειτονικά παραπέτα με μικρούς πύργους στις γωνίες και μόνο μια θύρα, έτσι αν κάποιος κοιτάξει το χωριό απέξω, οι συνεχόμενοι τοίχοι των σπιτιών δίνουν την αίσθηση του κάστρου, επειδή δεν έχουν πόρτες και παράθυρα . Οι κάτοικοι μπορούσαν να μπουν και να φύγουν από το χωριό μόνο μέσω μιας πόρτας η οποία βρίσκεται σήμερα στην τοποθεσία Κάτω Πόρτα.
Στο κέντρο του χωριού υψώνεται ο ημιερειπωμένος αμυντικός πύργος, όπου οι κάτοικοι είχαν σαν καταφύγιο σε περίπτωση επίθεσης. Πιθανότατα από τον πύργο αυτό να πήρε και το όνομα το Πυργί.
Τα σπίτια είναι ψηλά, κυρίως διώροφα, αγκαλιάζονται και συνδέονται μεταξύ τους πάνω από στοές κι αψίδες. Η σφιχτή αυτή δόμηση, σε ώρες ανάγκης, έδινε τη δυνατότητα στους κατοίκους, χρησιμοποιώντας τις στέγες, να μετακινούνται από το ένα σπίτι στο άλλο χωρίς να είναι ορατοί από τους εχθρούς τους.
Οι προσόψεις των σπιτιών παρουσιάζουν ένα ειδικό είδος διακόσμησης, τα ξυστά, που κατασκευάζονται σε όλο το ύψος της προσόψεως και σε επάλληλες οριζόντιες ταινίες, όπου αναπτύσσονται γεωμετρικά σχήματα σε άσπρο και μαύρο. Τα θέματα είναι απλούστατα τρίγωνα, ρόμβοι, κύκλοι, ημικύκλια, ψαροκόκαλα.
 

Η τεχνική βασίζεται στη μαύρη άμμο του επιχρίσματος, το οποίο αφού ασπρισθεί με επιμέλεια, ξύνεται με βάση το σχέδιο. Προκύπτουν έτσι τα μαύρα θέματα στο λευκό φόντο. Πιστεύεται ότι η τεχνική αυτή έχει ιταλικές ρίζες, τα σχέδια όμως είναι πρωτότυπα.
 

Οι βολτίτσες στα στενά του χωριού είναι πολύ ευχάριστες κι αν ο επισκέπτης κρατάει φωτογραφική μηχανή, δεν θέλει οι βόλτες του να τελειώσουν. Τα κάδρα των φωτογραφιών δίνουν εντυπωσιακές αντιθέσεις με το άσπρο-μαύρο από τα ξυστά, το γαλάζιο του ουρανού και συχνά πυκνά κόκκινα τοματάκια που απλωμένα ξεραίνονται στον ήλιο. Η Ελλάδα στο μεγαλείο της…
 

Στο Πυργί υπάρχουν πολλές εκκλησίες , με πιο σημαντική την εκκλησία των Αγίων Αποστόλων, του 14ου αιώνα, που ανήκει στο νησιωτικό οκταγωνικό σύστημα με τρούλο και είναι αντίγραφο του καθολικού της Νέας Μονής. Αποτελεί ένα πολύ καλά διατηρημένο βυζαντινό μνημείο, πλούσια διακοσμημένο εξωτερικά με σχέδια τούβλων, ενώ το εσωτερικό καλύπτεται με άριστα διατηρημένες τοιχογραφίες που έχουν φτιαχτεί από τον Αντώνιο Δομέστιχο από την Κρήτη, το 1665.
 

Στην περιοχή βρίσκεται η Μονή Αγίου Γεωργίου που ιδρύθηκε το 18ο αιώνα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι παραδοσιακές διακοσμήσεις των ξυστών της που παριστάνουν τον Αδάμ και τη Εύα.
Αρκετά είναι τα πανηγύρια που γίνονται στο Πυργί, με πιο σημαντικό του Δεκαπενταύγουστου που γιορτάζει ο ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου. Στη μεγάλη τετράγωνη πλατεία χορεύεται με ενθουσιασμό ο ζωηρός και χαρούμενος Πυργούσικος χορός. Περιέργως, χορεύεται από τρεις χορευτές, δύο άντρες με μία γυναίκα στη μέση, που κρατιούνται κι οι τρεις σφιχτά «αγκαζέ» και με μικρά και γρήγορα βήματα κινούνται μπροστά, πίσω και στα πλάγια. Καταπληκτικός χορός! Επειδή τυχαίνει και ξέρω να τον χορεύω, αυτή τη στιγμή που γράφω, τα πόδια μου κουνιούνται μόνα τους στο ρυθμό του…

Η φύση γύρω από το Πυργί καταπράσινη, κατάφυτη από σχίνους, τους μεγάλους θάμνους από τους οποίους παράγεται η μαστίχα. Η ευρύτερη περιοχή που βρίσκονται τα Μαστιχοχώρια είναι το μοναδικό μέρος στη Χίο, αλλά και ολόκληρο τον πλανήτη, που ευδοκιμούν τα μαστιχόδεντρα. Ηφήμη της μαστίχας ήταν μεγάλη από τους αρχαιοτάτους χρόνους, αλλά και σήμερα είναι γνωστή και περιζήτητη σ’όλο τον κόσμο.

Η διαδικασία παραγωγής είναι πολύπλοκη και ακολουθείται σχολαστικά από τους παραγωγούς προσδοκώντας κάθε χρονιά σε όσο το δυνατόν καλύτερη ποιότητα προϊόντος.
Όπως έμαθα οι εργασίες που απιατούνται για την παραγωγή μαστίχας είναι οι παρακάτω:
 

Στα τέλη Ιουνίου
- Καθάρισμα του εδάφους κάτω από τους σχίνους μ’ ένα εργαλείο που λέγεται άμια.
- Σκούπισμα του ξυσμένου εδάφους με πρόχειρες φροκαλιές από αστριφίδες
- Ασπροχωμάτισμα, δηλαδή πασπάλισμα με ειδικό άσπρο χώμα που έχει την ιδιότητα να λιώνει στο νερό,ώστε να μη λερώνεται το μαστίχι που στάζει από τον κορμό.
 

Στις αρχές Ιουλίου
- Κέντημα του σχίνου. Το κεντηστήρι «πληγώνει» τον κορμό του δέντρου πολύ προσεκτικά, σε κατάλληλα σημεία που έχουν κάποια απόσταση μεταξύ τους από κάτω προς τα πάνω. Το πρώτο κέντημα λέγεται ρίνιασμα και γίνεται, για να "ξυπνήσει", όπως λένε, ο σχίνος. Το κέντημα μπορεί να γίνεται μέχρι και δυο φορές την εβδομάδα.
- Από τις κεντιές στάζει ένα λευκό, κολλώδες, παχύρρευστο υγρό, που αστράφτει σαν διαμάντι στον ήλιο και πέφτει κάτω, παίρνοντας διάφορα ακανόνιστα σχήματα, ή ξηραίνεται πάνω στον κορμό σαν δάκρυ ή μαργαριτάρι.
 

Από τα τέλη Αυγούστου μέχρι τα μέσα Οκτωβρίου
- Μάζεμα της μαστίχας που γίνεται με το καμωτήρι κι αρχίζει έξι περίπου εβδομάδες μετά το κέντημα.
- Μεταφορά της μαστίχας στο σπίτι, όπου απλώνεται σε δροσερό μέρος για να μη κολλήσουν τα κομματάκια μεταξύ τους.
- Καθαρισμός αφού απλωθεί σε μεγάλα σινιά ή ταψιά.
- Πλύσιμο με νερό και σαπούνι.
- Κοσκίνισμα και διαχωρισμός σε κατηγορίες σύμφωνα με το μέγεθος (πίττα, χονδρό,ψιλό και σκόνη)
- Παράδοςη στους Συνεταιρισμούς και στην Ένωση Μαστιχοπαραγωγών.
- Παραγωγή εξαιρετικών προϊόντων ζαχαροπλαστικής, μαγειρικής, ποτών, καλλυντικών, φαρμάκων κλπ

Μπορεί το Πυργί να μην είναι παραθαλάσσιο αλλά έχει κοντά του τη πιο ιδιαίτερη και όμορφη παραλία, που έχει περιληφθεί στις 20 κορυφαίες παραλίες της Ελλάδας, τα Μαύρα Βόλια.
Μαύρα βότσαλα, μαύρα νερά, μαύρα απότομα βράχια και …πολύ μυστήριο.
 

Τα Μαύρα Βόλια βρίσκονται σε απόσταση 5 χλμ από το Πυργί, στο νότιο μέρος του νησιού κι αποτελούνται από μία μεγάλη παραλία σε συνέχεια με δύο μικρότερες που συνδέονται μεταξύ τους με μονοπάτι. Κύρια στοιχεία και των τριών είναι τα βαθιά, κρυστάλλινα νερά και τα μαύρα στρογγυλά βότσαλα που προέρχονται από έκρηξη ενός κοντινού ηφαιστείου, κατά την προϊστορική περιοχή.
 

Πιο δίπλα βρίσκεται ο παραθαλάσσιος οικισμός του Εμπορειού, ένα πολύ όμορφο και γραφικό λιμανάκι με πανάρχαια ιστορία και σημαντικά ευρήματα από τον 6ο και 7ο αιώνα π.Χ.
Η περιοχή αποτελείται κυρίως από εξοχικές κατοικίες. Διαθέτει ενοικιαζόμενα δωμάτια και πανσιόν, γραφικά ταβερνάκια και καταστήματα. Θεωρείται ιδανικό μέρος για διακοπές.

Για ποικιλία, υπάρχει και παραλία με λευκή άμμο και καταγάλανα νερά, η Αγία Δύναμη , που πήρε το όνομα της από το εκκλησάκι που υπάρχει εκεί. Απέχει μόλις 6 χλμ από το Πυργί.

Αν βρεθείτε στη Χίο μην παραλείψετε να επισκεφτείτε τα Μαστιχοχώρια γενικότερα και το Πυργί ειδικότερα. Οι εικόνες που θα πάρετε μαζί σας θα είναι εικόνες από ένα μοναδικό τόπο!!!

Για διαμονή μέσα στο Πυργί υπάρχει ο παραδοσιακός ξενώνας ΜΑΣΤΙΧΟΣΠΙΤΟ (Τηλ: 22710- 72900, 6944-604870, 6972-727215)

ΧΡΗΣΙΜΑ ΤΗΛΕΦΩΝΑ
Κέντρο Υγείας 22710 72465, 6
Φαρμακείο 22710 72265
Αστυνομία 22710 72875-8
Λιμεναρχείο 22710 44434, 44108