Κείμενο - φωτογραφίες : Δημήτρης Καραγεωργίου

Το πέρασμα από τη νοτιοδυτική περιοχή της θεσσαλικής πεδιάδας προς τον ορεινό όγκο της Πίνδου, ένα και μοναδικό, από τα πολύ παλιά χρόνια, είναι αυτό που διαμορφώνουν τα δύο αντικριστά βουνά, Κόζιακας και Ίτανος, που βρέχονται στη ρίζα τους από τον Πορταικό ή Πορτιάτη ποταμό. Μια κατάφυτη περιοχή με εξαιρετικό φυσικό ανάγλυφο, πλούσια χλωρίδα και πανίδα. Βιγλάτορας στο πέρασμα, η Πύλη, μια όμορφη γραφική κωμόπολη, που απέχει μόλις 18 χλμ. από τα Τρίκαλα.

Σήμερα είναι έδρα του ομώνυμου Δήμου και αριθμεί περίπου 2.500 κατοίκους, ενώ ολόκληρος ο Δήμος Πύλης φτάνει τους 4.500.
Στο παρελθόν ήταν γνωστή με τα ονόματα Πόρτα και Πόρτα – Παζάρ. Λόγω της καίριας γεωγραφικής της θέσης υπήρξε μήλον της έριδος για πολλούς κατακτητές, ενώ τα εδάφη της αποτέλεσαν πολλές φορές στο παρελθόν πεδίο μαχών. Γνώρισε πολλές λεηλασίες και καταστροφές. Η τελευταία φορά ήταν τον Ιούνιο του 1943 όταν οι Ιταλοί πυρπόλησαν το χωριό.
Για τους περισσότερους από τους επισκέπτες της περιοχής, η Πύλη είναι ένα απλό πέρασμα προς τα βορειότερα και περισσότερο ανεπτυγμένα από τουριστική άποψη χωριά, Ελάτη, Περτούλι, Νεραιδοχώρι. Και όσοι το κάνουν αυτό, χάνουν ένα περιηγητικό θησαυρό και όχι μόνο, καθώς ο τόπος έχει πραγματικά πολλά, σπάνια και πανέμορφα στοιχεία για τον επισκέπτη.
Από πού ν’ αρχίσει κανείς. Η περιήγηση στο χωριό παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον κυρίως λόγω των βυζαντινών και μεταβυζαντινών μνημείων που σώζονται στην περιοχή. Σε μικρή απόσταση από την Πύλη, ξεχωρίζει η εκκλησία της Πόρτα Παναγίας που βρίσκεται στον οικισμό της Πόρτα Παναγιάς. Για να φθάσετε εκεί, υπάρχουν δύο τρόποι. Να ανηφορίσετε προς την άκρη του οικισμού και να περάσετε το παλιό πέτρινο μονότοξο γεφύρι, ή να διασχίσετε την στενή γέφυρα οδογέφυρα, απέναντι από το κτίριο του γυμνασίου – λυκείου. Σε κάθε περίπτωση, αρκεί μισή ώρα πεζοπορίας. Πρόκειται για μια από τις πιο γραφικές συνοικίες της Θεσσαλίας την οποία χωρίζει από την Πύλη ο Πορταϊκός ποταμός, παραπόταμος του Πηνειού. Η εκκλησία της Πόρτα Παναγίας χρονολογείται από το 1283 και λέγεται ότι έχει κτιστεί πάνω στη θέση αρχαίου ναού της Αθηνάς ή του Απόλλωνα, από τον Σεβαστοκράτορα Ιωάννη Άγγελο Δούκα Κομνηνό. Χαρακτηριστικό της είναι οι δυο μεγάλης αξίας δεσποτικές εικόνες του Χριστού και της Παναγίας. Τόσο στο εσωτερικό του ναού, όσο και στον περίβολο, υπάρχουν διάσπαρτα αρχαϊκά μαρμάρινα κομμάτια. Το εσωτερικό του ναού, εντυπωσιάζει με το λιτό του διάκοσμο και την πρωτόγνωρη σχέση αρχαϊκού και βυζαντινού στοιχείου. Η Πόρτα-Παναγιά είναι η ιδιαίτερη πατρίδα του Αγίου Βησσαρίωνα του θαυματουργού, ο οποίος είναι ο πολιούχος της Πύλης, της Καλαμπάκας και των Τρικάλων. Επιβάλετε, ιδίως αν φθάσατε από το στενό γεφύρι, μια βόλτα στο πετρόχτιστο μονοπάτι που οδηγεί μέσα από πυκνή βλάστηση, στο πέτρινο γεφύρι. Και κατόπιν, καφεδάκι στο παραδοσιακό καφενείο της Φωτεινής, “ Το χάνι του Σουφλιά “ με … διάκοσμο τοπίου την εκκλησία, το γεφύρι, το ποτάμι και το πιο γέρικο πλατάνι της περιοχής.
Σε απόσταση λίγων χιλιομέτρων από την Πύλη, θα συναντήσετε την μονή Δουσίκου, που κτίσθηκε το 1530 από τον Άγιο Βησσαρίωνα, σε υψόμετρο 700 μ. Το 1550, ο ανιψιός του Αγίου Νεόφυτος, έκανε σημαντικές επεκτάσεις. Ανήγειρε και το επιβλητικό Καθολικό, που αγιογραφήθηκε το 1557, από τον εξαίρετο αγιογράφο Τζώρτη τον Κωνσταντινουπολίτη, μαθητή του Θεοφάνη, με παραστάσεις της υψηλής τέχνης και τεχνικής Κρητικής σχολής, που διατηρούνται μέχρι σήμερα σε εξαιρετική κατάσταση. Το κτιριακό συγκρότημα της Μονής, ξεπροβάλλει ξαφνικά έπειτα από τις συνεχείς στροφές του ασφαλτόδρομου σαν φρούριο, με βαθμιδωτή ανάπτυξη, προσαρμοσμένο πάνω στις απότομες κλίσεις του εδάφους., με τους εξώστες και την ανεμόσκαλα με το δίχτυ, απ’ όπου γινόταν η πρόσβαση μέχρι το 1962. Ιδιαίτερη αίσθηση, προκαλεί στον επισκέπτη το Καθολικό, με τον όγκο, την αρχιτεκτονική του συμμετρία και με τις μοναδικές του τοιχογραφίες όπως είπα, καθώς και το εκπληκτικό ξυλόγλυπτο τέμπλο, που φιλοτέχνησαν ξυλογλύπτες από το Λινοτόπι της Β. Ηπείρου. Παλιότερα όταν η Μονή άκμαζε, είχε 365 κελιά, όσες και οι μέρες του χρόνου. Η συγκεκριμένη Μονή υπήρξε «κιβωτός» της Εθνικής Αντίστασης. Εκεί στεγάστηκαν τα πρώτα αντάρτικα τμήματα της Δυτικής Θεσσαλίας. Στο Μοναστήρι αυτό, βρισκόταν και το περίφημο χειρόγραφο ευαγγέλιο με την υπογραφή του Κων/νου Πορφυρογέννητου, το οποίο ύστερα από αρκετές περιπέτειες και κλοπές, βρέθηκε και φυλάσσεται στο μουσείο της Ι.Μ. Βαρλαάμ Μετεώρων.
Το άβατο της Μονής Βησσαρίωνος Δουσίκου, ήταν και ο λόγος ίδρυσης της Ιεράς Μονής Κοιμήσεως Θεοτόκου, Γκούρας. Το 1740, από τις συνεχείς επιδρομές τουρκαλβανών, οι κάτοικοι για να γλυτώσουν, κατέφυγαν στη Μονή Βησσαρίωνος. Η λύση, δόθηκε από τον ηγούμενο Κοσμά και τον Δημάκη, οπλαρχηγό της περιοχής, με την ίδρυση της Μονής της Γκούρας. Τον Μάιο του 1823, ο Τούρκος αρχηγός Σούλτσια Κόρυντζας, όταν ηττήθηκε στη μάχη από τον Οδυσσέα Ανδρούτσο, για εκδίκηση, έκαψε και λεηλάτησε τη Μονή, που όμως δεν έπαψε να υπάρχει. Νέα καταστροφή, έγινε το 1854, με τη συμμετοχή της Μονής στον Κριμαϊκό πόλεμο. Στις 11 Μαρτίου 1878, ακολούθησε νέα καταστροφή, έπειτα από συγκρούσεις με τους Τούρκους, που το παρέδωσαν στις φλόγες. Το 1892, το Μοναστήρι ξαναχτίστηκε. Από τότε και έπειτα από τους δύο μεγάλους πολέμους, βομβαρδισμούς και καταστροφές, το 1961 άρχισε η ανοικοδόμηση της Μονής, μέχρι τη σημερινή της μορφή. Βρίσκεται σε κατάφυτη τοποθεσία, σε μικρή απόσταση από την Πύλη και εξαιρετική θέα στον κάμπο. Στη γύρω περιοχή, υπάρχουν πολλοί δασικοί δρόμοι για πεζοπορία.
Αφήνοντας πίσω μας την Πύλη, στρίβουμε στον δρόμο που οδηγεί στα Στουρναρέϊκα. Μετά από 4χλμ συναντάμε την πινακίδα που γράφει Παλαιοκαρυά, και στρίβουμε αριστερά. Περνάμε την μικρή νεότερη γέφυρα και μπαίνουμε στον χωματόδρομο στα αριστερά μας. Από εκεί, το γεφύρι απέχει μόλις 300 μ. διαδρομή που σκιάζεται από τα τεράστια πλατάνια. Κτίσθηκε ανάμεσα στο 1500-1550, γεφυρώνοντας το ρέμα της Γκρόπας. Παλαιότερα εξυπηρετούσε από τα Τρίκαλα και την Πύλη, την συγκοινωνία και τον εφοδιασμό με τρόφιμα για όλα τα χωριά του Ασπροποτάμου. Είναι μονότοξο με άνοιγμα 19 μέτρα, χωρίς ανακουφιστικά ανοίγματα, και απέναντί του υπάρχει καλοδιατηρημένο μονοπάτι που όπως και το γεφύρι, δεν χρησιμοποιείται. Σε ελάχιστη απόσταση πίσω από το γεφύρι, χύνονται τα νερά του ποταμού, από ύψος 10 μέτρων, δημιουργώντας ένα μοναδικό φωτογραφικό κάδρο. Η βάθρα του καταρράκτη, είναι επισκέψιμη και για μπάνιο. Πανοραμική θέα, μπορείτε να έχετε, όταν επιστρέφοντας στον ασφαλτόδρομο, σταθείτε στην άκρη λίγα μέτρα πιο κάτω. Μια θέση, από την οποία θα περάσετε, καθώς σε μικρή απόσταση πιο πέρα, ακολουθώντας και τις ταμπέλες, θα φθάσετε στο νερόμυλο και τη δριστέλα.
Εικόνες του χθες στο σήμερα, για το πώς η δύναμη του νερού τιθασευόταν, για να γίνει χρήσιμη για τις ασχολίες και τις ανάγκες των κατοίκων. Για το πλύσιμο, το πότισμα, την άρδευση το άλεσμα. Σήμερα, μπορεί να τα βλέπουμε εκστασιασμένοι, όμως κάποτε ήταν το παν για τις τοπικές κοινωνίες. Η κυρά Χρυσούλα, που τον έχει νοικιάσει από την ενορία Παλαιοκαρυάς, πάντα ευχάριστη και καταδεκτική, θα σας εξηγήσει πρόθυμα το τι και πως, βάζοντας σας σε σκέψεις για τους 29 κατασκευαστές πλυντηρίων που … ξέρουν … Και λίγα μέτρα πιο πέρα, το “ Φαράγγι “ για τσιπουράκι, μεζέδες της ώρας και μαγειρευτά, απολύτως ντόπια, αγνά και χειροποίητα. Και αν είστε λίγο τυχεροί, θα γνωρίσετε και την εμβληματική φυσιογνωμία του κυρ Θανάση, που αξίζει πολλά μια κουβέντα μαζί του.
Ξανά πίσω στην Πύλη. Η διαφορά επιπέδου της τοπικής κοινωνίας με τους “ προχωρημένους “ των κέντρων, αποτυπώνεται και στην εξωτερική εμφάνιση του κτιριακού συγκροτήματος των σχολείων, που είναι πεντακάθαρα. Ανηφορίζοντας τον κεντρικό δρόμο, στο τέλος του οικισμού και με άνετο χώρο για στάθμευση, βρίσκεται το καφέ “ ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ “ με τα τραπεζάκια χωμένα κάτω από τα πλατάνια, τα νερά τα κυλούν τριγύρω και θέα στο μονότοξο γεφύρι. Λίγο πριν, δίπλα στο ποτάμι, ο “ ΝΕΡΟΜΥΛΟΣ “. Καφέ – μπαρ, πνιγμένο στο πράσινο, με τα τρεχούμενα νερά σε διαχείριση να κυλούν γύρω από τα τραπέζια, κατασκευές και διαμόρφωση χώρων με πέτρα και ξύλο που φτιάχνουν τη διάθεση, αλλά και ένα υπαίθριο μουσείο υδροκίνησης που λειτουργεί δίπλα στην είσοδο. Νεροτριβή, μαγγανοπήγαδο, μαντάνια, μύλος και υδρογεννήτρια – το κέντρο λειτουργεί αυτόνομα. Στο ίδιο μέρος, υπήρχε νερόμυλος από το 1665 και διακρίνονται τα θολωτά και τοξωτά μέρη του πέτρινου μύλου που έχουν απομείνει. Και όπως λέει ο Αποστόλης Μπουρνάζος, αυτή η ανάμνηση, μας επέβαλε να συνεχίσουμε με το ίδιο αισθητικό περιβάλλον, χειμώνα – καλοκαίρι.
Εκείνο που θα σας συγκλονίσει, με διαφορετικό τρόπο, είναι μια επίσκεψη στη μονάδα περίθαλψης, θεραπευτικής αγωγής και επαγγελματικής κατάρτισης “ ΣΤΕΓΗ “ Εκεί, έχουν βρει πραγματικό καταφύγιο περίπου 30 νέοι και νέες της περιοχής, που με την αμέριστη υποστήριξη του προσωπικού της μονάδας, έχουν να επιδείξουν έργα και δραστηριότητες, που πραγματικά καθηλώνουν. Εκεί, θα δείτε το μεγαλείο της δημιουργίας σε κατασκευές, ιδέες και εμπνεύσεις, από παιδιά που η φύση ήταν λίγο βιαστική μαζί τους. Και θα νοιώσετε την απλόχερη ζεστασιά και το ανεπιτήδευτο άγγιγμα της ψυχής που κρύβουν μέσα τους. Ο Θεός, ας χαρίζει υγεία και δύναμη σε όσους τους υποστηρίζουν.
Πάνω στο ποτάμι, στο ύψος της Πύλης, υπάρχουν τέσσερις γέφυρες διαφορετικών εποχών, 1514 έως 1981 και τεχνικής. 1 χλμ. περίπου δυτικά της πόλης, υπάρχει το πέτρινο γεφύρι, που χτίστηκε το 1514 από τον Άγιο Βησσαρίωνα. Η γέφυρα αυτή ήταν η μοναδική ως το 1936, που συνέδεε τον κάμπο με την περιοχή Ασπροποτάμου. Είναι μονότοξη με μήκος 67 μ., πλάτος 2,05 μ., μέγιστο ύψος 30,50 μ. και ύψος στηθαίων 0,70 μ.
Για τις ανάγκες της εποχής 1 χλμ. δυτικότερα της παλιάς τοξωτής γέφυρας κατασκευάστηκε μια νέα, σύγχρονη για την εποχή εκείνη, από μπετόν, η γέφυρα Κονδύλη. Η κατασκευή της άρχισε τον Νοέμβριο του 1934 και τελείωσε τον Ιούνιο του 1936. Η γέφυρα αυτή, που μοιάζει με σαΐτα, έχει μήκος 45,30 μ., πλάτος 6 μ. και ύψος 22 μ. Στις 9 Ιουνίου 1943 οι αντάρτες, για να παρεμποδίσουν τα μηχανοκίνητα κατοχικά στρατεύματα, ανατίναξαν το αριστερό της βάθρο. Η γέφυρα έπεσε χωρίς να σπάσει. Αργότερα ανασηκώθηκε και αποκαταστάθηκε στην αρχική της θέση, όπου παραμένει έως σήμερα και εξυπηρετεί την επικοινωνία με τα χωριά της Πίνδου, αλλά και την Άρτα.
Η γέφυρα Γκίκα, κατασκευάστηκε το 1960-61 από οπλισμένο σκυρόδεμα. Έχει μήκος 170 μ. και εξυπηρετεί μέχρι σήμερα πολλά χωριά στις υπώρειες του Κόζιακα. Τέλος, η κρεμαστή πεζογέφυρα, που κατασκευάστηκε το 1981 για την εξυπηρέτηση των κατοίκων της ομώνυμης βυζαντινής εκκλησίας. Έχει μήκος 120 μ, και στηρίζεται σε δύο πυλώνες ύψους 16 μ. Η ανάρτηση του καταστρώματος γίνεται με ευθύγραμμα προτεταμένα καλώδια και είναι η πρώτη γέφυρα στην Ελλάδα που κατασκευάστηκε με αυτή την τεχνική. Έχει πλάτος 2 μ. και ύψος από την κοίτη του ποταμού 7μ.
Σήμερα, στην Πύλη, υπάρχουν από τον Δήμο δεκάδες έργα σε εξέλιξη, που διαμορφώνουν και βελτιώνουν τον τόπο και το τοπίο, τόσο για τους κατοίκους, όσο και τον επισκέπτη. Πεζόδρομοι, χώροι αναψυχής, διαμόρφωση της κοίτης, ταμιευτήρες νερού, χώροι στάθμευσης, υπόγεια δίκτυα παροχής και πολλά άλλα. Όσο για τα στοιχεία της περιοχής, η παρουσία του Κώστα Πανάγου, καθηγητή σωματικής αγωγής, ήταν μια ανοικτή εγκυκλοπαίδεια δίπλα μου. Χωρίς αμφιβολία, η ευκαιρία για την πραγματική γνωριμία με τον τόπο, μου δόθηκε από την κοινή πρόσκληση της Μαρίνας Πανάγου, προέδρου του πολιτιστικού συλλόγου Πύλης και του Κώστα Βοιτσίδη, προέδρου του εμπορικού συλλόγου Πύλης, τους οποίους θερμά ευχαριστώ, γιατί μου έδωσαν την ευκαιρία να μοιραστώ μαζί σας τις εντυπώσεις μου από αυτό τον ξεχωριστό τόπο, που μέχρι τώρα γνώριζα για δευτερόλεπτα, όσο διαρκούσε το πέρασμα από τον κεντρικό δρόμο …

ΦΑΓΗΤΟ

Για την τοπική κουζίνα της ευρύτερης περιοχής του νομού Τρικάλων, υπάρχει το βιβλίο της Έφης Γρηγοριάδου “ Η ΓΙΟΡΤΗ ΤΟΥ ΤΡΑΠΕΖΙΟΥ “ Με πολλά ντόπια προϊόντα λοιπόν, στην Πύλη θα γευθείτε πίτες, τυροκομικά, γαλακτοκομικά, κοκορέτσι, γαρδουμπάκια, κυνήγι, πέστροφες από τον Ασπροπόταμο, μανιτάρια και κρεατικά. Εξαιρετικά επίσης, είναι τα γλυκά, το μέλι το τσίπουρο και τα κρασιά.
Μεταξύ άλλων, προτείνω ανεπιφύλακτα, το “ ΚΟΝΑΚΙ “ στην αρχή του πεζόδρομου, με κυνήγι, μαγειρευτά και της ώρας. Το “ ΧΑΓΙΑΤΙ “ απέναντι από το Δημαρχείο, πάνω στον κεντρικό δρόμο, με πολύ πλούσια κουζίνα και τραπεζάκια για καφέ στο απέναντι πεζοδρόμιο, κάτω από τα δέντρα. Την ταβέρνα - ουζερί – μεζεδοπωλειο “ ΣΤΡΟΦΙΛΙΑ “ όπου ο Γιάννης και η γυναίκα του, έφτιαξαν με πολύ μεράκι ένα ζεστό χώρο με λίγα τραπέζια, για να προλαβαίνουν όπως λένε να περιποιούνται τον κόσμο τους όπως αυτοί θέλουν. Και επειδή οίνος ευφραίνει καρδιά και όχι μόνο, το ΚΕΛΛΑΡΙ ΠΕΡΓΑΝΤΗ, έχει ότι ταιριάζει στον τόπο και την περίσταση. Κρασιά χύμα και εμφιαλωμένα, φτιαγμένα με πολύ υπομονή στο σπίτι του που το λέει κελλάρι. Είναι τόσο το μεράκι του γι αυτό που κάνει, που τα βαρέλια του είναι ζωγραφισμένα στο χέρι, το κάθε ένα με κάτι διαφορετικό. Και δεν θα φύγετε, χωρίς μέλι, γύρη και βασιλικό πολτό, από το μαγαζί του Σωτήρη, απέναντι από το δασαρχείο. Για καφεδάκι, εκτός από το ΝΕΡΟΜΥΛΟ και το ΔΗΜΟΚΡΙΤΟ, στο ΠΕΤΡΙΝΟ ΓΕΦΥΡΙ, στη ΓΕΦΥΡΑ, στον πεζόδρομο με internet, καθώς και στο καφέ του ξενοδοχείου ΜΠΑΜΠΑΝΑΡΑ.

ΔΙΑΜΟΝΗ 24340

Δύο είναι οι μεγαλύτερες μονάδες καταλυμάτων της περιοχής. Το ξενοδοχείο ΠΥΛΗ, τηλ 23510, λίγο έξω από την πόλη, στην Πόρτα Παναγιά, μέσα σε κατάφυτη τοποθεσία. Η δεύτερη, είναι το ξενοδοχείο ΜΠΑΜΠΑΝΑΡΑ, τηλ. 22325 - 23261στο κέντρο της πόλης, στην αρχή του πεζόδρομου. Καθαρά δωμάτια, ησυχία, εξαιρετική φιλοξενία και καθημερινό service. Από εδώ, έχετε την πόλη στα πόδια σας.
Εναλλακτικές λύσεις τα ενοικιαζόμενα δωμάτια ΠΟΡΤΑ ΠΑΝΑΓΙΑ τηλ 22691, ΚΑΡΑΚΙΚΕΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ τηλ. 23530, ΠΕΡΑΣΜΑ τηλ. 22020.

ΠΩΣ ΘΑ ΦΘΑΣΕΤΕ

Ακολουθούμε την Εθνική Οδό Αθηνών – Λαμίας – 210 χλμ. Από εκεί, υπάρχουν δύο διαδρομές. Η συντομότερη αλλά όχι πιο εύκολη, μέσω Δομοκού – Καρδίτσας, 88χλμ. Τρικάλων 26 χλμ. και ακόμη 25 μέχρι την Πύλη. Αλλιώς, συνεχίζουμε μέχρι Λάρισα άλλα 144 χλμ. από εκεί Τρίκαλα, 61 χλμ.