Κείμενο - σχέδια : Δημήτρης Καραγεωργίου

Κύριο χαρακτηριστικό της ναυσιπλοΐας είναι η κατεύθυνση. Ένα μέγεθος που εκφράζεται σε μοίρες ή καιρούς. Σαν αρχή μέτρησης, χρησιμοποιείται πάντοτε ο Βορράς για τον οποίο έχουμε τρεις κατευθύνσεις ...

 ΣΦΑΛΜΑ ΠΥΞΙΔΑΣ

Κύριο χαρακτηριστικό της ναυσιπλοΐας είναι η κατεύθυνση. Ένα μέγεθος που εκφράζεται σε μοίρες ή καιρούς. Σαν αρχή μέτρησης, χρησιμοποιείται πάντοτε ο Βορράς για τον οποίο έχουμε 3 κατευθύνσεις:
 

- Αληθής Βορράς ‘’Βλ’’, είναι η κατεύθυνση του Βορείου γεωγραφικού πόλου της γης, που για κάθε τόπο δίνει ο μεσημβρινός του και τη οποία - κατά προσέγγιση – δίνει ο πολικός αστέρας. Σημειώστε, πως όλες οι κατευθύνσεις πάνω στην επιφάνεια της γης ανάγονται στον αληθή Βορρά.
 

- Μαγνητικός Βορράς ‘’Bμ’’, είναι η κατεύθυνση που δείχνει η μαγνητική βελόνα, όταν επηρεάζεται μόνο από το μαγνητικό πεδίο της γης.
 

- Βορράς Πυξίδας ‘’Βπ’’, είναι η κατεύθυνση που δείχνει η βελόνα της μαγνητικής πυξίδας, που επηρεάζεται από το γήινο μαγνητικό πεδίο και το πεδίο μαγνητισμού του σκάφους πάνω στο οποίο βρίσκεται τοποθετημένη.
 

Είναι προφανές πως οι κατευθύνσεις του αληθινού και του μαγνητικού Βορρά δεν ταυτίζονται. Σχηματίζουν γωνία που ονομάζεται μαγνητική απόκλιση ‘’Απ’’ και χαρακτηρίζεται ως Ανατολική/Δεξιά/Θετική – Α/δ/+ ή Δυτική/Αριστερά/Αρνητική – Δ/ρ/- αναλόγως προς τη θέση του μαγνητικού Βορρά, αν δηλαδή βρίσκεται ανατολικότερα η δυτικότερα από τον αληθή Βορρά.
 

Η μαγνητική απόκλιση δεν είναι σταθερό μέγεθος, αλλά μεταβάλλεται για τρεις κύριους λόγους. Από τόπο σε τόπο εξ’ αιτίας της ανομοιόμορφης έντασης του μαγνητικού πεδίου της γης με την πάροδο του χρόνου, λόγω της κίνησης των μαγνητικών σε σχέση με τους γεωγραφικούς πόλους και λόγω των τοπικών διαταραχών του μαγνητικού πεδίου μιας περιοχής που μπορεί να είναι παροδικές. Τα δύο βασικά μεγέθη της μαγνητικής απόκλισης, την τιμή και την ετήσια μεταβολή, αναγράφουν οι ναυτικοί χάρτες στα ανεμολόγια ή στις γενικές πληροφορίες. Έτσι, μια απόκλιση της τάξης των 1ο ,1’’ Α π.χ. για το 1981 με αύξηση 4’ ετησίως σημαίνει πως φέτος η συνολική μεταβολή της απόκλισης είναι 17 (έτη) x 4’ = 68’ = 1ο 8’, ητοι 1ο 11’’ + 1ο 8’’ = 2ο 19’’ συνολικά. Αντίστοιχα, μπορούμε να υπολογίσουμε την τιμή για το χρόνο που μας ενδιαφέρει.
 

Όσον αφορά στον Ελληνικό χώρο, η μαγνητική απόκλιση είναι ανατολικής κλίμακας, Α/δ/+ με μικρή τιμή και μικρότερη ετήσια μεταβολή. Στον πίνακα που ακολουθεί, απλουστεύονται τα πράγματα, δίνεται ο μέσος όρος της σύγχρονης απόκλισης για το ίδιο έτος που πέρασε:
 

ΠΕΡΙΟΧΗ                                                                                 ΑΠΟΚΛΙΣΗ
 

Ιόνιο Πέλαγος                                                                          2ο ,4 Α/δ/+ αυξ. 5’ ετησίως

Αιγαίο Πέλαγος (Βόρειο)                                                          2ο ,4 Α/δ/+ αυξ. 5’ ετησίως

Αιγαίο Πέλαγος (Στρυμωνικός κολ.)                                        3ο ,1 Α/δ/+ αυξ. 4’ ετησίως

Αιγαίο Πέλαγος (Θερμαϊκός κολ.)                                           2ο , 9 Α/δ/+ αυξ. 4’ ετησίως

Αιγαίο Πέλαγος (κεντρικό – Εύβοια – Σποράδες)                  2ο ,9 Α/δ/+ αυξ. 4’ ετησίως

Αιγαίο Πέλαγος (κεντρικό–Σποράδες–Θερμαϊκός)                 2ο ,3 Α/δ/+ αυξ. 2,5’ ετησίως

Αιγαίο Πέλαγος (Ν.Α. – καρπάθιο)                                         2ο ,7 Α/δ/+ αυξ. 3’ ετησίως

Αιγαίο Πέλαγος (Ν. – Ν.Α. – μυρτώο – ΒΔ κρητικό)               2ο ,7 Α/δ/+ αυξ. 4’ ετησίως

Νότια Κρήτη( ανατολικό τμήμα)                                              2ο ,5 Α/δ/+ αυξ. 3’ ετησίως

Νότια Κρήτη ( δυτικό τμήμα)                                                   2ο ,5 Α/δ/+ αυξ. 4’ ετησίως
 

Μια δεύτερη παράγραφος που αφορά στην λειτουργία της πυξίδας είναι η παρεκτροπή ‘’Τρ’’. Έτσι ονομάζεται η γωνία που σχηματίζει ο μαγνητικός Βορράς με το Βορρά της πυξίδας και χαρακτηρίζεται ως ανατολική/δεξιά/θετική (Α/Δ/+) ή δυτική/αριστερή/αρνητική (Δ/Α/-), αναλόγως ως προς τη θέση του Βορρά της πυξίδας, ανατολικότερα ή δυτικότερα από το μαγνητικό Βορρά.
 

Η παρεκτροπή, είναι ένα μέγεθος που μεταβάλλεται με την πορεία του σκάφους, κάτι που είναι σχετικό με το μέγεθος και το υλικό κατασκευής του. Στις περιπτώσεις που οι τιμές των παρεκτροπών είναι σημαντικές, η πυξίδα συνοδεύεται από αναλυτικό πινακίδιο.
 

Τέλος, μια τρίτη παράμετρος είναι η παραλλαγή, ή σφάλμα πυξίδας ‘’Πρ’’. Πρόκειται για τη γωνία που σχηματίζει ο αληθής Βορράς με το Βορρά πυξίδας, και χαρακτηρίζεται ως ανατολική/δεξιά/θετική (Α/Δ/+) ή δυτική/αριστερή/αρνητική (Δ/Α/-), ανάλογα αν ο Βορράς πυξίδας βρίσκεται ανατολικότερα η δυτικότερα από τον αληθή Βορρά.
 

Γίνεται λοιπόν φανερό, πως η πλέον ενδιαφέρουσα έννοια είναι εκείνη της παραλλαγής, αφού έτσι εκφράζεται το τελικό σφάλμα της μαγνητικής πυξίδας που χρησιμοποιούμε στα φουσκωτά μας. Αν πρόκειται για μικρές αποστάσεις, αυτό γίνεται εύκολα με αποκατάσταση της οπτικής επαφής. Αν όμως πρόκειται για μεγάλες, όσο πιστά και αν τηρηθεί η πορεία και ανεξάρτητα από άλλες παραμέτρους, όπως ρεύματα, ανέμους, κυματισμούς κλπ, το άνοιγμα του τόξου π.χ. 3ο για μία απόσταση εκατό μιλίων μεταφράζεται σε αρκετά μίλια απόκλιση από το σημείο κατάπλου που η οπτική επαφή πολλές φορές δεν διορθώνει.
 

Για παράδειγμα, ταξιδεύοντας με πορεία π.χ. 80ο έχουμε: Απ 2ο Α/δ/+ και Τρ ) 0ο ,3 Α/δ/+ έχουμε Πρ 3ο ,2 Α/δ/+. Ο υπολογισμός είναι αθροιστικός όσον αφορά στα πρόσημα τιμών που είναι για μεν την απόκλιση το μέγεθος που υπολογίζεται όπως πιο πάνω, για δε την παρεκτροπή από το πινακίδιο της πυξίδας.
 

Οι σύγχρονες μαγνητικές πυξίδες, εμφανίζουν παρεκτροπή αμελητέου μεγέθους. Έτσι η παραλλαγή είναι σχεδόν ίδια με τη απόκλιση που για τη χώρα μας είναι περίπου σταθερή +. Πάντως, πέρα από την θεωρητική προσέγγιση του θέματος, η τοποθέτηση της πυξίδας είναι ο βασικότερος παράγων που επηρεάζει τη συνολική συμπεριφορά της και γι’ αυτό θα ασχοληθούμε εκτενέστερα αλλού.