Επιμέλεια : Δημήτρης Καραγεωργίου.

Πριν από πενήντα χρόνια, ο Ζακ Κουστώ και ο Εμίλ Γκανιάν επινόησαν τη συσκευή AQUA LUNG, με την οποία εξόπλισαν από τα τέλη του 1940 και μετά, όλους τους δύτες με το θαλάσσιο αυτό πνεύμονα. Από τότε, η εξέλιξη στον εξοπλισμό της υποβρύχιας κατάδυσης, θα είναι εκατομμύρια δύτες να εξερευνήσουν τους ωκεανούς του κόσμου, δίνοντας μια νέα μορφή στον πλανήτη μας. Ας κάνουμε όμως μια αναδρομή στην ιστορία της κατάδυσης, για να γνωρίζουμε κάποιους από τους πρωτοπόρους, των οποίων η γενναιότητα μας έδωσε την ευκαιρία να ανακαλύψουμε τα μυστήρια της θάλασσας.
Κάτω από τα κύματα, ο παράξενος και εξωγήινος κόσμος του ωκεανού, αντιμετωπίζεται με δέος από τον καθένα που τον έχει αντικρίσει, συμπεριλαμβανομένων και των προγόνων μας. Όμως, παρά τις εκπληκτικές ομορφιές του ωκεανού, αυτό το ‘ τελικό σύνορο’ ήταν ένα τρομερό μέρος και για πολλά χρόνια ένα περίπλοκο αίνιγμα για τον άνθρωπο.
Για αμέτρητους αιώνες, ο ωκεανός ήταν ο μεγάλος παροχέας της ανθρωπότητας. Από όλες αυτές τις γενιές που εξαρτιόνταν πάντα από τον ωκεανό για επιβίωση, η που τον διέσχιζαν με ξύλινα πλοία για εμπόριο, λίγοι βρήκαν το κουράγιο να καταδυθούν σε αυτόν και να ανακαλύψουν το βάθος του, την ιστορία και τα μυστικά του.
Η ιστορία της κατάδυσης, είναι γεμάτη προβλήματα από την αρχή της ανθρώπινης ύπαρξης. Το κυριότερο πρόβλημα, είναι ότι οι άνθρωποι απλά φοβούνταν να βουτήξουν στη θάλασσα. Πολλοί από τους ναύτες των πλοίων που επέλεξαν να εξερευνήσουν τη θάλασσα, καταδιώχθηκαν από τις τερατώδεις ιστορίες για γιγαντιαία φαντασία φίδια που κολυμπούσαν, κάτω από το νερό και περίμεναν να επιτεθούν σε ανυποψίαστα πλοία.. Για πολλά χρόνια, δεν υπήρχαν ιστορίες για καταδύσεις γιατί οι δύτες αρνούνταν να εισχωρήσουν στον κόσμο των θαλάσσιων τεράτων.
Σύμφωνα με διάσημους μύθους, αυτά τα τέρατα του βυθού, περίμεναν να καταβροχθίσουν τους ανθρώπινους εισβολείς. Ένας από τους πιο αηδιαστικούς και διαβόητους θρύλους αυτών των μυθικών θαλάσσιων τεράτων, ήταν το ‘ νορβηγικό τέρας’. Αυτό το διαβολικό πλάσμα, λέγεται ότι ήταν πάνω από τρία μέτρα και μπορούσε να βυθίσει ένα ολόκληρο πλοίο, στέλνοντας στο θάνατο εκατοντάδες τρομαγμένος ναυτικούς. Τελικά, οι περισσότεροι μύθοι αγνοήθηκαν και η ιστορία της κατάδυσης ξεκίνησε για τα καλά, αλλά και αντιμετώπιζε ένα σοβαρό πρόβλημα.
Το πρόβλημα ήταν ο περιορισμός του ανθρώπινου σώματος. Οι άνθρωποι δεν μπορούσαν να αναπνεύσουν κάτω από το νερό. Αλλά, και ο πιο ικανός δύτης, δεν μπορούσε να εξερευνήσει το βυθό λόγω της μικρής χωρητικότητας αέρα στα πνευμόνια του. Κανένας δεν ξέρει σίγουρα, ποτέ πήρε μια μεγάλη αναπνοή αέρα ο πρώτος δύτης, αλλά σύμφωνα με όλα τα ιστορικά στοιχεία, κάτι τέτοιο έγινε πριν περίπου πέντε χιλιάδες χρόνια.
Οι άνθρωποι έκαναν κατάδυση για ποικίλους λόγους. Για να μαζέψουν φαγητό, διάφορα αντικείμενα για εμπόριο, για να εξερευνήσουν ή να ικανοποιήσουν την περιέργειά τους. Από σχέδιο σε αγγείο του μου 6ου π.Χ. αιώνα, φαίνεται ένας Έλληνας δύτης έτοιμος να καταδειχθεί στον ωκεανό, πιθανώς για να μαζέψει σφουγγάρια, που ήταν πολύτιμα εκείνη την εποχή. Όποιος όμως και αν ήταν ο λόγος στις καταδύσεις, ξεκίνησε γρήγορα για να βρεθούν τρόποι παραμονής κάτω από το νερό, προκειμένου να εκπληρωθεί ο κάθε στόχος του δύτη. Το πως πραγματοποιήθηκε αυτό, αποτελεί το επίτευγμα στην ιστορία της κατάρτισης.
Σε ασσυριακό σχέδιο 900 π.Χ. απεικονίζεται η ιδέα μιας τέτοιας απόπειρας. Λεγόταν ‘ σακούλα αναπνοής’ και ήταν ένας διογκωμένος δερμάτινος σάκος γεμάτος αέρα, που θα παρείχε στον δύτη οξυγόνο για αρκετό χρονικό διάστημα. Δυστυχώς όμως, λειτούργησε καλύτερα ως συσκευή πλευστότητας παρά ως αναπνευστήρας και απέτυχε παταγωδώς. Υπήρχαν και άλλες συσκευές, όπως σωλήνες αναπνοής από καλαμιές και τρύπια κόκαλα. Σε σχέδιο του 1511, φαίνεται το κεφάλι ενός δύτη τυλιγμένο σε μια δερμάτινη σακούλα που ήταν ενωμένη με μία σωλήνα αναπνοής. Και αυτό το σχέδιο απέτυχε.
Φθάνουμε στην εποχή της αναγέννησης, όπου ένας από τους μεγαλύτερους εφευρέτες του 16ου αιώνα, ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι, επινόησε μια συσκευή κατάδυσης. Αν και σχεδιάστηκε και φτιάχτηκε πολύ έξυπνα, ούτε και αυτό το δημιούργημα κατάφερε να λειτουργήσει. Και όταν ένα τόσο ευφυές μυαλό απέτυχε να εκπληρώσει το στόχο, ήταν σίγουρα μια απόδειξη για το πόσο δύσκολα μπορούσε να ληφθεί το πρόβλημα της παραμονής του ανθρώπου κάτω από το νερό.
Στο μεταξύ, ο δύτης έπρεπε να κρατάει την αναπνοή του, κάθε φορά που επιχειρούσε να καταδυθεί στο νερό. Ακόμα και ο πιο ικανός, μπορούσε να την κρατήσει για λίγα λεπτά μόνο. Τα πρώτα εφόδια, ήταν ένα ζευγάρι γυαλιά και σχοινί. Για να γίνει κάποιος πετυχημένος, υπάρχουν διάφορες τεχνικές που πρέπει να αφομοιώσει και να εφαρμόσει. Μία από αυτές ήταν η επιτάχυνση της κατάδυσης με ένα βάρος. Ένα πρόβλημα για τους δύτες, είναι η πίεση που ασκείται στο σώμα τους. Για να πάρουμε ένα μέτρο, σε βάθος 35 μέτρων την πίεση αντιστοιχεί σε 7,2 κιλά ανά τετραγωνικό εκατοστό.
Πριν μερικά χρόνια, στα νησιά Μπόρα Μπόρα, κάποιοι ντόπιοι εξερεύνησαν ένα συγκεκριμένο είδος του φυτού ‘πόρα’. Στον αρχαίο πολιτισμό της Ταϊτής, οι δύτες χρησιμοποιούσαν αυτό το φυτό, για να ξαφνιάζουν η να ναρκώνουν τα ψάρια και να τα πιάνουν έτσι πιο εύκολα. Μάζευαν αυτό το φυτό και πήγαιναν σε διάφορα σημεία της λίμνης, όπου τα νερά είχαν βάθος ως τρία μέτρα και ήταν γεμάτα κοράλλια, που έφταναν σχεδόν μέχρι την επιφάνεια. Η ρίζα έπρεπε να παραμείνει στεγνή πριν χρησιμοποιηθεί. Αυτός ο αρχαίος τρόπος ψαρέματος, δεν θεωρείται πια νόμιμος. Πολύ ευαισθητοποιημένοι με τη φύση ψαράδες, θεωρούν ότι η νάρκωση των ψαριών είναι μη φυσική και υγιεινής.
Σήμερα, υπάρχει ένα καταστροφικό παρακλάδι αυτού του τρόπου ψαρέματος. Σε μερικές περιοχές, οι ψαράδες ‘ ναρκώνουν ‘ τα ψάρια, χρησιμοποιώντας δηλητήριο υδροκυανίου για να τα πιάσουν ζωντανά. Αυτή η πρακτική, απειλεί τεράστιες περιοχές υφάλων του Ειρηνικού. Οι οικολόγοι, λένε ότι αυτοί οι ύφαλοι, είναι το επίκεντρο της ωκεάνιας ποικιλομορφίας του κόσμου. Αφού χρησιμοποιηθεί και καταστραφεί η μία περιοχή, οι ψαράδες με το υδροκυάνιο πηγαίνουν σε άλλη και μετά σε άλλη, αφανίζοντας τα πάντα.
Στις αρχές της δεκαετίας του ‘60, ο μεγαλύτερος αριθμός των ψαράδων αγνοούσε την πραγματικότητα γύρω από αυτό τον τρόπο ψαρέματος. Απλά ακολουθούσε κάτι σαν έθιμο από γενιά σε γενιά. Επέλεγαν ένα καλό σημείο, μια σπηλιά, και έδειχναν μια ρίζα ‘πόρα’. Το άσπρο σύννεφο του χυμού και του πολτού, εισχωρούσε στις κοιλότητες των κοραλλιών και η γαλακτική ύλη της ρίζας, θάμπωνε το νερό. Χρειάζονταν μόλις λίγα λεπτά για να επιδράσει η ρίζα στα ψάρια. Σχεδόν ολόκληρος ο πληθυσμός των ψαριών εξαναγκάζονταν να βγει από τις κρυψώνες του. Μερικά πέφτουν σε λήθαργο και άλλα σκοτώνονται. Αν και για τα ψάρια το στοιχείο αυτό είναι δραστικό, δεν έχει αναφερθεί στο παρελθόν η επίδραση του στους ανθρώπους είτε από το νερό είτε από τα ψάρια.
Αν και η ελεύθερη κατάδυση υπάρχει σε πολλά μέρη σήμερα, η για βιοποριστικούς λόγους είτε για διασκέδαση, η ιστορία της κατάδυσης, γνώρισε σημαντική εξέλιξη τον 17ο αιώνα. Αυτή η εξέλιξη ήρθε με τη μορφή ενός βαρελιού. Στη δεκαετία του ‘60, ο Τζον Ντ. Κρεγκ, πρωτοπόρος στις καταδύσεις, έκανε ένα τηλεοπτικό ντοκιμαντέρ για την ιστορία της κατάδυσης. Ο ταγματάρχης Κρεγκ, ήταν ένας από τους μεγαλύτερους ελεύθερους δύτες της ιστορίας. Όπως αφηγείται ο ίδιος, στις αρχές του 1600, κάποιος Φίλιπς ανακάλυψε την ώρα που ήταν σε κυνήγι θησαυρού, ότι όταν ένα βαρέλι είναι κλειστό μέσα στο νερό, μέσα σε αυτό παγιδεύεται ο αέρας και ο δύτης, οπότε μπορεί να βάλει το κεφάλι του μέσα και να αναπνεύσει. Δυστυχώς όμως, από αυτή την περίοδο, έχουμε τα πρώτα θύματα από καταδύσεις, κυρίως λόγω ασφυξίας. Γιατί ο αέρας που έχει εγκλωβιστεί μέσα, δεν μπορεί να κρατήσει για πάντα.
Όταν άρχισαν να γίνονται δυστυχήματα στις καταδύσεις, οι δύτες συνειδητοποίησαν για πρώτη φορά, ότι ο πραγματικός κίνδυνος της θάλασσας δεν είναι τα πέρατα των μύθων, αλλά τα λάθη που κάνουν οι ίδιοι. Όταν οι πρώτοι εφευρέτες απέτυχαν να δημιουργήσουν μια πετυχημένη συσκευή, ο κόσμος της κατάδυσης, επιχείρησε κάτι άλλο και τελικά τα κατάφερε. Με μια τελειοποιημένη στολή, ο ταγματάρχης Κρεγκ γύρισε τα πρώτα ντοκιμαντέρ κάτω από τη θάλασσα. Στην προσπάθειά του να τη βελτιώσει ακόμη περισσότερο, συνάντησε μια σειρά από προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι δύτες ακόμη και σήμερα. Για παράδειγμα, το κράνος είναι κάτι, που δεν σε αφήνει να δεις εύκολα. Για να παρατηρήσεις το περιβάλλον, πρέπει να κοιτάς συνέχεια γύρω σου. Το πρόβλημα αυτό δεν έχει ληφθεί εντελώς ούτε και στις μέρες μας.
Αν και ο άνθρωπος δεν έχει φυσικούς εχθρούς στο βυθό, πρέπει να προσέχει μη τον περάσουν για φρέσκο ψάρι τα … μεγαλύτερα ψάρια. Η βαριά στολή κατάδυσης υπάρχει και σήμερα, αλλά χρησιμοποιείται κυρίως για εμπορικές ή στρατιωτικές καταδύσεις. Ο σκοπός της είναι απλός. Με τη βαριά στολή, ο δείκτης μπορεί να κατέβει σε μεγαλύτερα βάθη, απ' ότι με άλλους τύπους. Ίσως, η μεγαλύτερη δυσαρέσκεια σε αυτή τη δραστηριότητα του ανθρώπου στη θάλασσα, είναι το γεγονός ότι αντίθετα με τα πλάσματα της θάλασσας, πρέπει πάντα να ανεφοδιάζεται με αέρα. Η ανακάλυψη που αλλάξει την ιστορία της κατάδυσης, ήταν μια καταδυόμενη συσκευή, που δεν επέτρεπε στους δύτες να πάρουν τον αέρα μαζί τους. Έτσι, για πρώτη φορά στην ιστορία της κατάδυσης, ο δύτης έχει σχεδόν ισάξια ελευθερία με αυτή των θαλάσσιων ζώων. Εξίσου σημαντικό, είναι το γεγονός ότι με την είσοδο των φιαλών οξυγόνου, η κατάδυση δεν ήταν πια μοναδικό προνόμιο των βατραχανθρώπων, αλλά μπορούσε να την απολαύσει κάθε απλός άνθρωπος.
Η ομορφιά της θάλασσας, που ήταν μέχρι τότε προνομίων λίγων, μπορούσε τώρα να τη γευτεί κάποιος για προσωπική του εμπειρία. Αν και η υποβρύχια κατάδυση κυρίως τη δεκαετία του ’50 και ‘60 έγινε πολύ δημοφιλής για κάθε δύτη που αναζητούσε ψυχαγωγία, ήταν ιδιαίτερα χρήσιμη για τις ένοπλες δυνάμεις και κυρίως το ναυτικό. Μία από τις πιο εξωπραγματικές ανακαλύψεις που έγιναν ποτέ στην ιστορία της καταδύσεις, ήταν αυτή του ναυτικού των ΗΠΑ, σε μια έρευνα για τους δύτες και τα πιο υπέροχα πλάσματα της θάλασσας, τα δελφίνια. Η απίστευτη ανακάλυψη, ότι το δελφίνι λειτουργεί ως σωτήρας του ανθρώπου. Δύο δύτες στρατού, ήταν σε μια αποστολή ρουτίνας, όταν αποπροσανατολίστηκαν και χάθηκαν. Στο βάθος που ήταν, κάθε απόπειρα να βγουν στην επιφάνεια, θα είχε αποβεί μοιραία.
Αφού το ναυτικό είχε κάνει τα πάντα, το εκπαιδευμένο δελφίνι Τάφι, πήγε να βρει τους δύτες. Δεν άργησε να τους πλησιάσει και πέρασε ένα σχοινί στο λαιμό των δυτών, οι οποίοι γύρισαν με ασφάλεια πίσω. Στην ιστορία της κατάδυσης έχουν γίνει πολλές εκπαιδεύσεις ζώων που έχουν βοηθήσει στην έρευνα των θαλασσών. Υπάρχει μια ενότητα στην ιστορία της κατάδυσης, που χρειάζεται ιδιαίτερη αναφορά, αφού ήταν ένα από τα πιο φιλόδοξα έργα που επιχειρήθηκαν ποτέ. Η καταγραφή του έγινε από τον γνωστό ταγματάρχη, στο ντοκιμαντέρ που γύρισε το1970, με τίτλο ‘ Ο άνθρωπος απέναντι στη θάλασσα ‘ και περιέχει τη φροντίδα, το τάισμα και την εκπαίδευση των φαλαινών.
Μερικοί ειδικοί, υποστηρίζουμε ότι οι φάλαινες είναι τα πιο έξυπνα ζώα της γης μετά τον άνθρωπο. Το συγκεκριμένο έργο, το επέβλεψε το αμερικανικό ναυτικό κ. είχε να κάνει με την εκπαίδευση φαλαινών, για τον αφοπλισμό μιας δοκιμαστικής τορπίλης. Η φάλαινα, είχε πάνω της ένα μεγάλο σφιγκτήρα, ο οποίος τη στιγμή που η φάλαινα τον βάζει γύρω από την τορπίλη, ενεργοποιείται ένας μηχανισμός που την κλειδώνει. Ταυτόχρονα, ανοίγει η βαλβίδα ενός κυλίνδρου αερίου και ένα μπαλόνι αρχίζει να γεμίζει με αέρα. Η φάλαινα στο μεταξύ, έχει γυρίσει με ασφάλεια στο πλοίο.
Μια από τις μεγαλύτερες φιλίες, που έχει καταγραφεί ποτέ ανάμεσα στον άνθρωπο και τα ζώα, είναι η φιλία ανάμεσα σε μας και το δελφίνι. Εδώ και 2.000 χρόνια, υπάρχουν ιστορικές αναφορές με δελφίνια, που όχι μόνο παίζουν με τους κολυμβητές αλλά τους βοηθούν να γλιτώσουν από επικίνδυνες καταστάσεις. Για να ανεξήγητους ακόμα λόγους, το δελφίνι απολαμβάνει τη συντροφιά του ανθρώπου. Είτε πρόκειται για τη σχέση μας με τα πλάσματα της θάλασσας, είτε πρόκειται για τις εξελίξεις που έχουν γίνει από τον πρώτο μηχανισμό κατάδυσης, τα επόμενα τριάντα χρόνια από τη δεκαετία του ‘60 ως και τη δεκαετία του ‘90, θα έφερναν αλλαγές που ποτέ πριν δεν μπορούσε να διανοηθεί η ανθρωπότητα.
Όταν η υποβρύχια κατάδυση επέτρεψε στον καθένα να κάνει καταδύσεις για ψυχαγωγία, ο ρυθμός της αλλαγής έγινε πολύ γρήγορος. Καθώς ολοένα και περισσότεροι άρχισαν να εξερευνούν τον υποβρύχιο κόσμο, έγιναν περισσότερες εξελίξεις στον εξοπλισμό που χρησιμοποιούσαν. Η πρώτη μεγάλη αλλαγή εξοπλισμό υποβρύχια τις κατάδυσης, ήταν ο διπλός σωλήνας που εξελίχθηκε σε σύστημα μονού σωλήνα. Ήταν λιγότερο βαρύ και επέτρεπε στον δύτη να αναπνέει καλύτερα. Άλλη μια καινοτομία ήταν η δυνατότητα να παρακολουθείται ο αέρας στον αναπνευστήρα. Εκεί προστέθηκε ένας μετρητής πίεσης. Μετά, αφαιρώντας τον μετρητή βαθμούς και την πυξίδα από τον καρπό, εξελίχθηκε ένα σύστημα πληροφοριών. Τελική προστέθηκε και ένας αντισταθμιστής πλευστότητας για να μπορέσει ο δύτης να ισορροπεί σε οποιοδήποτε βάθος. Ακόμη μια καινοτομία, ήταν να αφαιρεθεί ο ρυθμιστής πλευστότητας από το λαιμό και να τοποθετηθεί στον αναπνευστήρα.
Οι πρώτες μάσκες κατάδυσης ήταν λαστιχένιες με οβάλ σχήμα. Αυτό το κλασικό μοντέλο διατηρήθηκε για πολλά χρόνια. Αργότερα, δημιουργήθηκε ένα άλλο σχέδιο, που εξελίχθηκε σταδιακά με ότι βλέπουμε στις μέρες μας. Σήμερα οι μάσκες κατασκευάζονται από σιλικόνη και καθαρίζονται εύκολα. Επίσης, τα βατραχοπέδιλα, δεν είναι πια μόνο λαστιχένια.. Αν και το λάστιχο χρησιμοποιείται ακόμα για την πατούσα, το υπόλοιπο κομμάτι γίνεται από ελαφρύ θερμοπλαστικό. Αυτές οι καινοτομίες, μεταξύ άλλων, επιτρέπουν στους καταδυόμενους να πάνε όπου θέλουν με μεγαλύτερη ευκολία και ασφάλεια.
Οι καρχαρίες είναι ένα από τα πιο γνωστά πλάσματα των θαλασσών. Και όλοι οι δύτες σύμφωνα με τους ειδικούς, θα πέσουν πάνω σε έναν κάποια μέρα. Αλλά και - όχι τυχαία - έχουν κερδίσει τον χαρακτηρισμό ‘ άγρια τέρατα ‘ για την ιστορία της κατάδυσης δεν έχει ποτέ καταγράψει επίθεση καρχαρία σε άνθρωπο, επειδή η ήθελε ‘ να τον κατασπαράξει ‘. Μια από τις πιο σημαντικές ανακαλύψεις στην ιστορία της κατάδυσης, είναι το γεγονός ότι οι καρχαρίες δεν έχουν ενδιαφέρον για τον άνθρωπο. Ούτε για να κάνουν φιλίες, αλλά ούτε και για να τον κάνουν γεύμα τους. Είναι όμως, εξαιρετικά επικίνδυνα πλάσματα και χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή η προσέγγισή τους. Και αν τύχει κανείς να υποστεί επίθεση, ιδιαίτερα αποτελεσματικό είναι το ‘ απωθητικό καρχαρία ‘. Οι επιστήμονες ανακάλυψαν ότι τα καλύτερα απωθητικά, που βασίζονται σε αυτά που μας παρέχει η φύση.
Η δρ. Ευγενία Κλαρκ, καινοτόμος στις υποβρύχιες έρευνες, ανακαλύψει πρώτη ότι ένα μικρό ψάρι στη Ερυθρά Θάλασσα, περιέχει ένα συστατικό που απωθεί φυσικά τους καρχαρίες. Οι ερευνητές που έχουν συνθέσει ένα χημικό με παρόμοιες ιδιότητες και το χρησιμοποιούν για να αποθαρρύνουν μια επίθεση καρχαρία. Πρωτοπόρος αυτής της διαδικασίας, είναι ο δρ. Ντον Νέλσον. Το μόνο που χρειάζεται, είναι ένας γρήγορος ψεκασμός. Πάντως, επιστήμονες και ερευνητές που εργάζονται διαρκώς για να εξελίξουν και άλλου τύπου απωθητικά.
Η ιστορία της κατάδυσης προσθέτει διαρκώς νέα κεφάλαια. Και από ότι λένε οι ‘δικοί της ‘ άνθρωποι, τώρα αρχίζει. Βαθιά στους ωκεανούς, υπάρχουν ερωτήματα που δεν έχουμε απαντήσει ακόμη. Και είναι βέβαιο, ότι στην πορεία θα δημιουργηθούν και άλλα. Οι ωκεανοί, είναι το τελευταίο σύνορο της γης.