Τα «όπλα» προσανατολισμού του κυβερνήτη

Από τον «Ταξιδευτή»

photo: www.photo-reporter.gr

Είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζουμε κατά τη διάρκεια της πορείας μας τα σημεία του ορίζοντα, καθότι σε συνδυασμό με μια γενική γνώση της περιοχής μπορούμε να ανταποκριθούμε με επιτυχία απέναντι στις δυσμενείς συνθήκες που τυχόν θα προκύψουν κατά την διάρκεια του ταξιδιού στη θάλασσα, όπως  για παράδειγμα η ομίχλη.

 Ο καλύτερος και ακριβέστερος τρόπος προσανατολισμού είναι η χρήση της πυξίδας - για να μην αναφερθούμε στο GPS.                                      Σε περίπτωση όμως που δεν την διαθέτουμε μπορούμε να προσανατολιστούμε και με άλλους τρόπους, διότι όπως λέει και η παροιμία «ο καλός ο καπετάνιος στη φουρτούνα φαίνεται».

Προσανατολισμός με  τον ήλιο και το ρολόι.
Επειδή ο ήλιος βγαίνει από την ανατολή ,το μεσημέρι ο ήλιος βρίσκεται προς το Νότο και το βράδυ στη Δύση, μπορούμε, γνωρίζοντας την ώρα, να προσδιορίσουμε (κατά προσέγγιση) κάποιο σημείο του ορίζοντα. Για παράδειγμα το καλοκαίρι ήλιος στις 6 το πρωί βρίσκεται στην Ανατολή ,στις 9 Βορειοανατολικά, στις 12 στο Νότο, στις 3 Νοτιοδυτικά και στις 6 το απόγευμα στη Δύση.
Μπορούμε ακόμη να εφαρμόσουμε το εξής: Στερεώνουμε κατακόρυφα ένα ξύλο με ανάλογο ύψος ώστε να αφήνει μια ευδιάκριτη σκιά στο ντέκ του σκάφους και σημαδεύουμε την άκρη της σκιάς. Περιμένουμε ώσπου να μετακινηθεί η σκιά περίπου 40 εκατοστά, σημαδεύουμε τη νέα θέση και  ενώνουμε  τα δύο σημάδια με μια ευθεία. Η ευθεία αυτή δείχνει τον άξονα Ανατολής - Δύσης. Το πρώτο σημείο που σημαδέψαμε είναι το Δυτικό ενώ το δεύτερο είναι το Ανατολικό.
Η μέθοδος τώρα προσανατολισμού με το ρολόι δεν μας προσδίδει μεγάλη ακρίβεια, είναι όμως ένας γρήγορος τρόπος να προσανατολιζόμαστε. Τοποθετούμε τον ωροδείκτη του ρολογιού μας στην κατεύθυνση του ήλιου. Ο Νότος βρίσκεται μεταξύ του ωροδείκτη και της ένδειξης 12 του ρολογιού, (η διχοτόμος της γωνίας που σχηματίζεται από τον ωροδείκτη και τη ένδειξη 12).

Προσανατολισμός με τον πολικό αστέρα
Τη νύκτα μπορεί κανείς να προσδιορίσει το Βορρά με τον πολικό αστέρα. Ο πολικός αστέρας έχει προνόμιο να μην αλλάζει θέση γιατί βρίσκεται πάνω στον άξονα περιστροφής της γης και γι' αυτό δείχνει πάντα τον Βορρά ενώ προσδιορίζεται εύκολα από τον αστερισμό της Μεγάλης Άρκτου. Η Μεγάλη Άρκτος βρίσκεται πάντα στο βόρειο τμήμα του ορίζοντα και αναγνωρίζεται εύκολα από το σχήμα «κατσαρόλας» που σχηματίζουν τα επτά άστρα της.

Πυξίδες
Η γη είναι ένας τεράστιος μαγνήτης που έλκει την μαγνητική βελόνα της πυξίδας και την φέρνει πάντα να δείχνει προς τον βορρά. Η διεύθυνση που παίρνει η μαγνητική βελόνα δεν συμπίπτει με τον αληθινό βορρά δηλαδή με τον Βόρειο Πόλο. Έχει μια μικρή διαφορά γιατί η γη δεν είναι μαγνητισμένη ακριβώς σύμφωνα με τον άξονα περιστροφής της. Έτσι η μαγνητική βελόνα δείχνει τον μαγνητικό βορρά. Η διαφορά του μαγνητικού βορρά από τον αληθινό δεν είναι ίδια σε όλους τους τόπους. Στην Ελλάδα όμως ταυτίζουμε τον αληθινό και τον μαγνητικό Βορρά γιατί η απόκλιση είναι μικρή, κάτι που δεν συμβαίνει στις περιοχές που είναι κοντά στους πόλους.
Στο εμπόριο κυκλοφορούν δύο ειδών πυξίδες:
1) Πυξίδες όπου το ανεμολόγιο είναι σταθερό και περιστρέφεται μόνο η μαγνητική βελόνα. Το ανεμολόγιο είναι στερεωμένο σε πλαστική διάφανη βάση, γεγονός που κάνει τις πυξίδες αυτές πολύ πρακτικές γιατί όταν τις τοποθετούμε πάνω στον χάρτη δεν μας αποκρύπτουν την επιφάνειά του κάτω από αυτές. Ακόμα διαθέτουν χάρακα που χρησιμοποιείται για την μέτρηση των αποστάσεων σε χάρτες διαφορετικής κλίμακας. Είναι ιδανικές όταν χρησιμοποιούμε χάρτη για την χάραξη της πορείας μας.
2) Πυξίδες πρισματικές όπου σε αυτές περιστρέφεται όλος ο δίσκος του ανεμολογίου στον οποίο είναι στερεωμένη η μαγνητική βελόνα. Προσφέρουν μεγαλύτερη ακρίβεια στη χάραξη της πορείας μας, ειδικά όταν χρησιμοποιούμε συσκευές GPS.
Για να προσανατολιστούμε με πυξίδα την βάζουμε σε ένα επίπεδο και οριζόντιο μέρος. Μόλις σταματήσει να κινείται η βελόνα θα μας δείξει τον Βορρά και τον Νότο. Θα πρέπει να προσέξουμε όμως να απομακρύνουμε από αυτή οτιδήποτε μπορεί να την αποπροσανατολίσει π.χ. μεταλλικά αντικείμενα, άλλους μαγνήτες, κινητά τηλέφωνα κ.λ.π. ενώ τέλος δεν πρέπει να βρίσκεται κοντά σε ηλεκτρικά καλώδια και κεραίες.

Η περιφέρεια της πυξίδας και το αζιμούθιο
Η περιφέρεια της πυξίδας (ανεμολόγιο) είναι κύκλος μοιρασμένος σε 360 μοίρες. Οι 360ο διαιρούνται σε 4 ίσα μέρη και το καθένα περιλαμβάνει 90ο . Το μηδέν του ανεμολογίου δείχνει στον Βορρά. Το σημείο του ανεμολογίου που βρίσκεται αντίθετα στο βορρά δηλ στις 180ο είναι ο Νότος. ‘Όταν βλέπουμε την πυξίδα και έχουμε απέναντι μας τον Βορρά, δεξιά μας ακριβώς στην μέση στις 90ο είναι η Ανατολή και αριστερά στις 270ο είναι η Δύση.

Ακριβώς μεταξύ Βορρά και Ανατολής στις 45° είναι η Βόρειο- ανατολική κατεύθυνση, μεταξύ Ανατολής και Νότου στις 135° είναι η Νοτιοανατολική, μεταξύ Νότου και Δύσης στις 225° είναι η Νοτιοδυτική
και μεταξύ Δύσης και Βορρά στις 315° είναι η Βορειοδυτική κατεύθυνση.  Στην Ελλάδα οι συμβολισμοί κατευθύνσεων γίνονται με τα αρχικά κεφαλαία γράμματα, ενώ πρέπει να γνωρίζουμε και τον διεθνή συμβολισμό του Ανεμολογίο.
Αζιμούθιο ή διόπτευση μιας διεύθυνσης ΚA είναι η γωνία σε μοίρες που σχηματίζεται από την κατεύθυνση του Βορρά και της διεύθυνσης ΚΑ κατά την φορά των δεικτών του ρολογιού.

Χάρτες
Χάρτης είναι η απεικόνιση σε χαρτί μιας περιοχή υπό μορφή κλίμακας και με χρησιμοποίηση συμβολισμών, όπως θα τη βλέπαμε την περιοχή αυτή από ψηλά.
 Βασικό στοιχείο ενός χάρτη είναι η κλίμακα του, που εκφράζεται με ένα κλάσμα και δηλώνει πόσες φορές έχει σμικρυνθεί μία περιοχή από ότι είναι στην πραγματικότητα. Έτσι π.χ. η κλίμακα 1/50000 δηλώνει ότι ο χάρτης είναι σμικρυνθεί κατά 50000 φορές. Με τον τρόπο αυτό μπορούμε να μετρήσουμε αποστάσεις πάνω στον χάρτη. Για παράδειγμα η απόσταση ενός εκατοστού σε χάρτη με κλίμακα 1/50.000 είναι 50.000 εκατοστά στην πραγματικότητα, δηλαδή 500 μέτρα.

Σύστημα γεωγραφικών συντεταγμένων (LAT/LONG).
Στον χάρτη, κάθε σημείο του μπορεί να προσδιοριστεί με την βοήθεια δύο αριθμών που ονομάζονται συντεταγμένες. Η επιφάνεια της γης χωρίζεται με νοητές γραμμές που ονομάζονται Μεσημβρινοί και  Παράλληλοι. Οι μεσημβρινοί ξεκινούν από τον ένα πόλο και καταλήγουν στον άλλο, ενώ είναι αριθμημένοι σε μοίρες. Η αρίθμηση ξεκινάει από 0 μοίρες (μεσημβρινός του Γκρίνουιτς) έως 180 μοίρες Ανατολικά ή Δυτικά αντίστοιχα του Greenwich. Οι αριθμοί αυτοί ονομάζονται και γεωγραφικό μήκος (Longitude). Αντίστοιχα οι παράλληλοι είναι κύκλοι παράλληλοι προς τον ισημερινό. Και αυτοί αριθμούνται σε μοίρες με 0 στον Ισημερινό και 90 στο Βόρειο και Νότιο πόλο. Οι αριθμοί αυτοί ονομάζονται και γεωγραφικό πλάτος (Latitude).
Κάθε μοίρα χωρίζεται σε 60 λεπτά. Το κάθε λεπτό μπορεί να χωριστεί είτε σε 60 δεύτερα είτε σε 1000 χιλιοστά. Στην περίπτωση των χιλιοστών όπως είναι προφανές έχουμε μεγαλύτερη ακρίβεια. Έτσι η κάθε θέση πάνω στην επιφάνεια της γης μπορεί να προσδιοριστεί από το γεωγραφικό πλάτος και μήκος εκφρασμένο με δύο αριθμούς. Για παράδειγμα 40o 55.180N, 024o 08.750E.   
Στους χάρτες θα πρέπει να αναφέρεται στο περιθώριο τους, το γεωγραφικό πλάτος και μήκος έτσι ώστε να προσδιορίζεται το κάθε σημείο τους - κάτι που δεν ισχύει σε αρκετούς χάρτες του εμπορίου – γι’ αυτό προτιμάμε τους επίσημους κρατικούς ναυτιλιακούς χάρτες.
Εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε και το εξής: Επειδή η επιφάνεια της γης δεν είναι επίπεδη αλλά σφαιρική, η μεταφορά της στον χάρτη γίνεται αναγκαστικά με παραμορφώσεις. Στον κόσμο υπάρχουν πολλά συστήματα προβολής της επιφάνειας της γης στο επίπεδο που ονομάζονται γεωδαιτικά συστήματα αναφοράς, από τα οποία άλλα διατηρούν τις αναλογίες των εμβαδών, άλλα των μηκών κλπ. Έτσι, σε χάρτες που έχουν στηριχθεί σε διαφορετικά γεωδαιτικά συστήματα, το ίδιο σημείο θα αναφέρεται με διαφορετικές γεωγραφικές συντεταγμένες. Στην Ελλάδα όλοι σχεδόν οι χάρτες που κυκλοφορούν στηρίζονται στο υπόβαθρο των χαρτών της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού (ΓΥΣ) η οποία χρησιμοποιεί το Ενιαίο Ευρωπαϊκό Σύστημα Αναφοράς του 1950 (European Datum 1950). Έτσι αν οι ελληνικοί χάρτες δεν αναγράφουν το σύστημα που χρησιμοποιούν, μπορούμε να θεωρούμε ότι ακολουθούν το European Datum 1950. Αυτή η πληροφορία μάς είναι πολύ χρήσιμη όταν χρησιμοποιούμε GPS.

Τέλος για να είναι ένας ναυτικός χάρτης χρήσιμος θα πρέπει να τηρεί τους αναγκαίους όρους πιστότητας και ακρίβειας τόσο στην αναπαραγωγή των δεδομένων, όσο και στην τελική εκτύπωση.

Προσανατολισμός με χάρτη και πυξίδα
 Το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνουμε είναι να προσανατολίσουμε τον χάρτη με τον βορρά. Τοποθετούμε τον χάρτη σε μία οριζόντια επιφάνεια και πάνω σε αυτόν την πυξίδα. Γυρίζουμε το δίσκο της πυξίδας έτσι ώστε ο βορράς να είναι παράλληλος με τις κάθετες γραμμές του χάρτη που υποδηλώνουν την κατεύθυνση του βορρά και κατόπιν μετακινούμε ταυτόχρονα χάρτη και πυξίδα με προσοχή, ώστε η μαγνητική βελόνα να συμπέσει με τον βορρά.
Με αυτόν τον τρόπο έχουμε προσανατολίσει το χάρτη καθώς και τον εαυτό μας με τον βορρά και μπορούμε να προσδιορίσουμε από τη θέση που βρισκόμαστε με ακρίβεια, πού βρίσκονται τα διάφορα χαρακτηριστικά σημεία της περιοχής που αναφέρει ο χάρτης.

Το ότι η τεχνολογική εξέλιξη μας προσέφερε το GPS – PLOTTER που μας δείχνει στην οθόνη του ανά πάσα στιγμή στον χάρτη, που βρισκόμαστε, ποια είναι η πορεία μας, πόσος χρόνος και πόση είναι η απόσταση του προορισμού μας και πολλά άλλα μεγέθη, αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να «σκουριάσουν» τα κλασικά «όπλα» του κυβερνήτη όσον αφορά τον προσανατολισμό και την χάραξη της πορείας του.